Сафарова Дилбар Джамаловна биология фанлари номзоди, доцент

ТИЛ

Тил мускули аъзо бўлиб, овқат моддаларнинг шаклланишида, ютишда иштирок этади. Бундан ташқари тил таъм билувчи орган ва нутқда бевосита актив қатнашади. Тил уч қисмдан иборат: олдинги торайган қисми – тил учи, ўрта қисми – тил чўққиси ва орқа қисми – тил илдизи дейилади (2-расм).

2-расм. Тил ва ҳалқумнинг ҳиқилдоқли қисми.
1 – тилнинг учи, 2 – тилнинг танаси, 3 – тилнинг чети, 4 – тилнинг ўрта эгати, 5 – баргсимон сўрғичлар, 6 – замбуруғсимон сўрғичлар, 7 –
тарновсимон сўрғичлар, 8 – чегара эгати, 9 – тилнинг кўр тешиги, 10 –
тилнинг илдиз қисми, 12 – тил муртаги, 12 – тил-ҳиқилдоқ усти бурмаси,
13 – ҳиқилдоқ усти тоғайи, 14 – ноксимон чўнтак, 15 – чўмичсимонҳиқилдоқ усти бурмаси, 16 – товуш ёриғи, 17 – чўмичсимонаро ўймаси.
3-расм. Тилнинг тарновсимон сўрғичи. Таъм билиш пиёзчаси ( И.В.
Алмазов ва Л.С. Сутулов атласидан олинган).
1 – кўп қаватли ясси мугузланмайдиган эпителий, 2 – шиллиқ парданинг хусусий қавати, 3 – таъм билиш пиёзчаси.
Тилда устки юза ва пастки юза фарқланади. Тил девори асосан уч қобиқдан иборат: шиллиқ қобиқ, мускул қобиқ ва адвентиция қобиғи. Фақат тил илдизи соҳасида шиллиқ қобиқ остида шиллиқ ости қатлами жойлашади, сўнг мускул ва адвентиция қобиқлари тафовут қилинади. Шу туфайли тил ҳаракатчан бўлади. Тилнинг шиллиқ қобиғи кўп қаватли ясси мугузланмайдиган эпителийдан иборат. Шиллиқ қобиқ юзасида сўрғичлар жойлашган. Шакли жиҳатдан ипсимон, конуссимон ва тарновсимон сўрғичлар эпителийсида таъм билиш органлари – таъм билиш пиёзчалари жойлашган.
Тил мускуллари хусусий ва скелет мускулларига бўлинади. Скелет мускуллари скелет суякларидан бошланиб, тилга туташади. Улар қуйидагилардир:

1. 
   Энгак тил ости мускули – толалари қисқарганда пастга ва орқага тортади.
   
2. 
   Бигизтил мускули – толаларнинг бир томонлама қисқарган тилни ёнга тортади, икки томонлама қисқариши тилни орқага ва юқорига тортади.
   
3. 
   Тил ости мускули – тилни пастга ва орқага тортади. Тилнинг хусусий мускуллари уч хил – бўйлама, кўндаланг ва тик йўналишда мускул толалари жойлашади.