Сафарова Дилбар Джамаловна биология фанлари номзоди, доцент

Жигар

Жигар қорин бўшлиғининг ўнг қовурға ости соҳасида, диафрагманинг ўнг гумбази остида жойлашган. Оғирлиги тахминан 1500-2000 г, қизғиш-қўнғир тусда, юмшоқ бўлади. Жигарнинг кўпчилик қисми қорин парда билан ўралган бўлиб, фақат орқа томони диафрагмага тегиб туради. Жигарда устки – диафрагмал ва остки – висцерал юзалари фарқланади. Устки ва остки юзалар олд томондан бирлашиб, олдинги ўткир висцерал қирғоқ ҳосил қилади.

Жигарнинг диафрагмал юзаси ўроқ шаклдаги бойлам орқали ўнг ва чап паллаларга ажралади. Жигарнинг остки висцерал юзаси «Н» ҳарфи шаклини ҳосил қилган учта эгат орқали уни тўртта паллага: катта ўнг, кичик чап, думсимон ва квадрат паллага ажратади.

7-расм. Жигар. Висцерал юзаси.

1 – умумий ўт йўли, 2 – пуфак йўли, 3 – ўт пуфаги, 4 – ўнг палласи, 5 – қорин пардани бурмаси, 6 – жигарнинг юмалоқ бойлами, 7 – квадрат

палласи, 8 – жигарнинг чап палласи, 9 – жигарнинг умумий чиқарув найи, 10 – жигар артерияси, 11 – қопқа венаси, 12 – думли палла, 13 – пастки кавак вена.

Кўндаланг эгат соҳасида жигар дарвозаси жойлашган. Бу ердан қон томирлар, нервлар, жигарнинг умумий чиқариш найи билан лимфа йўллари ўтади. Узунасига йўналган ўнг эгат олд томонда кенгайиб чуқурчани ҳосил қилади. Чуқурча ичида ўт пуфаги жойлашган. Эгатнинг орқа ярмида пастки кавак вена ўтади.

Жигар атрофидан фиброз парда билан ўралган бўлиб, ундан юпқа бириктирувчи тўқимали тўсиқлар жигар паренхимасига кириб, уни бўлакчаларга бўлиб юборади.

Жигарнинг морфологик ва функционал бирлиги – бўлакчалар ҳисобланади. Ҳар бир бўлакча кўп қиррали призмага ўхшайди ва эни 1-2 мм га тенг. Микроскоп остида текширилганда бўлакчалар жигар ҳужайралари – гепато-цитлардан иборат. Гепатоцит – кўп бурчакли ҳужайра бўлиб, таркибида битта ёки иккита ядро учрайди. Гепатоцитлар цитоплазмасида 800 гача митохондриялар учрайди. Мито-хондриялар ёғ кислоталарни оксидланишида ва турли оксидланиш – қайтарилиш реакцияларда қатнашиб, асосий энергия ишлаб чиқариш манбаи ҳисобланади.

Лизосомалар ҳужайра ичига тушган турли моддаларни ва киритмаларни парчалашда иштирок этади.

Эндоплазматик тўр каналчаларида турли иммуногло-булинлар, оқсиллар, холестерин, ёғ кислоталари, гликоген ва ўт моддаси синтезланади.

Гепатоцитлар занжир каби бир-бири билан туташиб жигар тасмаларини ҳосил қилади. Бўлакчада тасмалар радиал холда жойлашган. Иккита қўшни жигар тасмасидан жигар пластинкалар ҳосил бўлади. Иккита қўшни жигар пластинкалар орасидан синусоид капилляр ўтади. Бу капиллярда аралашган веноз ва артериал қон оқади. Синусоид капиллярлар бўлакчада жойлашган марказий венага келиб қуйилади. Иккита жигар тасманинг қўшни ҳужайралари орасидан ўт найчалари ўтади. Демак, ўт найчасининг девори қўшни гепатоцит юзалари ҳисобидан ҳосил бўлади ва ўз деворига эга эмас. Ҳар битта гепатоцитнинг юзаси бир томондан ўт найчаси билан, қарама-қарши юзаси эса синусоид капилляр билан бевосита контактда бўлади. Бўлакча ичида жойлашган ўт найчалари бирлашиб бўлакчалараро ўт найчаларни ҳосил қилади. Бу найчалар эса қўшилиб, умумий ўт йўлини ҳосил қилади.