Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

3.7. Elektron tashish zanjirining termoreg‘lyatorlik vazifasi
Elektron tashish zanjirida hosil b o iad ig an energiyaning 40
- 45% i ATF sinteziga sarflanadi. Energiyaning taxminan 25 % i 
moddalami membrana orqali tashishga sarflanadi. Qolgan energiya 
issiqlik ko‘rinishida tarqalib, issiq qonli hayvonlarda tana haroratini 
ushlab turish uchun sarflanadi. Bundan tashqari, oksidlanish 
va fosforillanish ajralganda qo‘shimcha issiqlik hosil bo‘ladi. 
Oksidlanish va fosforillanishning ajratilishi biologik foydali b o iish i 
mumkin. Yangi tugTlgan chaqaloqlarda va qishda uyquga ketadigan 
hayvonlarda issiqlik hosil bo‘lishi uchun oksidlanish jarayonini 
fosforillanishdan ajratishga ixtisoslashgan to‘qima - qo‘ng’ir yog’ 
to'qim asi mavjud. Q o‘n g 'iry o g ‘ to ‘qimasi tarkibida mitoxondriyalar 
ko p miqdoida bo‘ladi. Mitoxondriya membranasida natas zanjiri 
termenllari ATF sintazaga nisbatan ancha ko‘p. Barcha oqsillarning 
10 % ga yaqini termogenin deb ataladigan ajratuvchi oqsilga to ‘g ’ri 
keladi.
Q o‘ng‘ir yog‘ to ‘qimasi yangi tug’ilgan chaqaloqlarda bor, 
ammo kattalarda deyarli 
uchramaydi. 
So‘nggi yillarda sut 
emizuvchilarning turli a ’zo va to ‘qimalari mitoxondriyalarida 
qo‘ng’ir yog’ to ‘qimalarining termogenin oqsiliga o ‘xshash, 
ajratuvchi oqsillarning mavjudligini ko‘rsatadigan dalillar topildi. 
Strukturasi bo'yicha termogenin ATF/ADF- antiporterga o ‘xshash 
bo‘lsa-da, nuklcotidlami olib o ‘tishga qodir emas, shu bilan birga 
u ajratuvchilik xossasiga ega boTgan yog‘ kislotalari anionlarini 
o ‘tkazish qobiliyatiga egadir.
Membrananing tashqi qavatida yog’ kislota anioni protonni 
biriktirib, membranani kesib o ‘tadi va membrananing ichki tomonida 
dissotsiatsiyalanadi: protonni matriksga uzatib, proton gradiyentini
59

---

pasaytiradi. H osil b o ig a n anion m embrananing tashqarisiga ATF/ 
A D F - antiporter yordam ida qaytariladi.
S ovu q qotganda sim patik nerv uchidan noradrenalin ajraladi. 
N atijada lipaza faollashib, y o g ’ to ‘ qim alaridagi y o g ’ lar parchalana 
boshlaydi. H osil b o ‘ lgan y o g ’ kislotalari nafaqat “ y o q ilg ’ i” , balki 
oksidlanish va fosforillan ish jarayonlarining muhim regMyatori 
sifatida ham xizm at qiladi.