Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

10.1. Suv-tuz alm ashinuvining asosiy ko‘ rsatkichIari
Osmotik bosim, pH va hajm organizm suyuq muhitining 
asosiy koTsatkichlari bo‘ lib hisoblanadi. Hujayralararo suyuqlik 
va qon plazm asida osmotikbosim va pH bir xil, turli a ’zolarning 
hujayralararo suyuqligida ham bu ikki koTsatkich bir xil bo‘ ladi. 
Boshqa tomondan hujayra ichi suyuqligidagi pH ning qiym ati turli 
hujayralarda turlicha boMadi.Uhattoki hujayraningturli qism larida 
turlicha boMishi mumkin. pH ning har xil bo‘ lishi membranalaming 
tanlab 
o‘tkazuvchanligi, 
aktiv 
transport 
mexanizmlari, 
metabolizmning o‘ziga xosligi bilan tushuntiriladi. Lekin bir hujayra 
uchun uning qiym ati doim iy ushlab turiladi, uning o‘zgarishi hujayra 
funksiyasining buzilishiga olib keladi. Hujayra ichida doim iylikni 
saqlab turish hujayra tashqarisida osmotik bosim, pH, hujayralararo 
suyuqlik va qon plazm asi hajmi doim iyligi bilan ta’minlanadi. 0 ‘z 
navbatida hujayra tashqi suyuqligi ko rsatkichlarining doim iyligi 
buyraklar va boshqaruvchi gormonlar yordamida ta’minlanadi.
Hujayra tashqarisida osmotik bosim NaCl konsentratsiyasiga 
bog‘ liq. U hujayra tashqi suyuqligining asosiy tuzidir. Osmotik bosim 
reg‘ lyatsiyasi suv yoki NaClning buyraklar orqali ajralish tezligini 
o zgartirish bilan am alga oshiriladi. Hajm re g iy atsiya si esa bir 
vaqtning o zida ham suv, ham NaClning ajralish tezligi bilan bog‘ liq. 
Bundan tashqari, chanqash hissi orqali suv talabi boshqariladi. pH 
reg‘ lyatsiyasi siydik bilan kislota yoki asoslarning tanlab ajratilishi 
yordamida ta minlanadi. Bunda siydik pH koTsatkichi 4,6 dan 8,0 
gacha o‘zgarishi mumkin.
Suv tuz gomeostazi buzilishi bilan to‘qim alar degidratatsiyasi, 
shishlar, qon bosimining ortishi yoki kamayishi, shok, atsidoz, 
alkaloz kabi patologik holatlar bog’ liq. «Suv-tuz alm ashinuvi» va 
«m inerallar alm ashinuvi» degan tushunchalami farqlash kerak. Suv- 
tuz almashinuvi haqida gapirganda asosiy mineral elektrolitlam i 
nazarda tutamiz (10.1-jadval), bunda eng avvalo suv va NaCl 
almashinuvini tushunishimiz kerak.