Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

283

---

ß-E ndorfin
Bu uchta birikm aning N-uchida o‘xshash tetrapeptid bor. 
p-endorfin (31 ta am inokislota) p-lipotropinning proteolizlanishidan 
hosil boMadi (91 ta am inokislota); p-lipotropinning o‘zi esa AKTG 
bilan birga proopiokortin (preprogormon, 134 ta aminokislota, 
29 kDa) deb ataluvchi umumiy o‘tmishdoshdan hosil boMadi. 
Proopiokortinning gipofiz oldingi boMagida biosintezi va ajralishi 
gipotalamus kortikoliberini tomonidan boshqariladi. 0 ‘z navbatida 
AKTGdan a-melanotsitstimullovchi gormon, p-lipotropindan esa 
p-melanotsitstimullovchi gormon hosil boMadi. DNK ni klonlash 
va Sindjer bo‘yicha nuklein kislotalaming birlamchi strukturasini 
aniqlash usullari yordamida proopiokortin o‘tmishdoshi mRNKsi 
nukleotid ketm a-ketligi aniqlangan. Bu tadqiqotlar yangi biologik 
faol gormonal preparatlam i olishga y o ‘ lialtirilgan.
Quyida P-lipotropindan proteoliz yo‘ li bilan hosil b o iuvch i
septid gormonlar keltirilgan:
p-lipotropin sohasi
Peptid gormon y-Lipotropin
1-58
p-MSG
41-58
Met-enkefalin a-Endorfin
61-65
y-Endorfin
61-76
8-Endorfin p-Endorfin
61-77
61-79
61-91
Cho chqa p-lipotropini birlamchi strukturasi (91 la aminokislota): 
H-Glu-Ley-Ala-Gli-Ala-Pro-Pro-Glu-Pro-Ala-Arg-Asp-Pro-Glu- 
A la-Pro-A Ia-G lu-G li-A la-A la-A la-A rg-A la-G lu-Ley-G lu-T ir-G li- 
Ley-V al-A la-G lu-A la-G lu-A la-A la-G lu-Liz-Liz-A sp-G lu-G li-Pro- 
Tii-Liz-Met-Glu-Gis-Fen-Arg-Trp-Gli-Ser-Pro-Pro-Liz-Asp-Liz-Arg- 
Tir-Gli-Gli-Fen-Met-Tre-Ser-Glu-Liz-Ser-Gln-Tre-Pro-Ley- Val-Tie- 
Ley-Fen-Liz-Asn-Ala-Ile-Val-Liz-Asn-Ala-Gis-Liz-Liz-Gli- Gln-OH 
Bu peptidlarga, ayniqsa, enkefalin va endorfinlarga qiziqish, 
ulaming moifinga о xshab og’riqsizlantiruvchi ta’siri bilan bog‘ liq. 
Yangi peptid gormonlarni aniqlash va sintezlashga yoknaltirilgan 
tadqiqotlai fiziologiya, neyrobiologiya, nevrologiya va klinika 
rivojlanishi uchun ju d a muhim hisoblanadi.
284

---

ÍO-BOB
SUV-TUZ ALMASHINUVINING BO SHQARILISHI
Suv va unda erigan moddalar, shu jum ladan mineral tuzlar, 
organizmning ichki muhitini yaratadi. Ichki muhit xususiyatlari 
doimiy saqlanadi yoki a ’zo va hujayralar funksional holatiga mos 
ravishda o‘zgaradi.
Suv faqatgina erituvchi yoki inert komponent boMibgina qolmay, 
balki u struktur va funksional vazifalarni ham bajaradi. Masalan, 
oqsillarning suv bilan ta’sirlashishi oqsil globulasi yuzasida 
gidrofil, ichkarisida gidrofob g ‘ruhlam ing joylashishini ta’ minlaydi. 
Suv biologik membranalar va ulam ing lipid qowsh qavatining 
shakllanishida ham muhim aham iyatga ega, har bir qavatning 
gidrofil yuzasi suv bilan ta’sirlashadi va uni membrananing ichki 
gidrofob qavatidan chegaralaydi.
Suv moddalaming hujayra ichida, ham hujayralararo bo‘ shliqda, 
a ’zolararo qon va limfa orqali tashilishi uchun ham asosiy vositadir. 
Organizmda kechadigan reaksiyalar suvda erigan moddalar orasida 
sodir bo‘ ladi. Ko‘pchilik reaksiyalarda suv reagent vazitasini 
bajaradi: gidroliz, gidratatsiya, degidratatsiya, natas zanjirida suv 
hosil bo‘ lishi, gidroksillanish reaksiyalari; o‘ sim liklarda suvning 
fotooksidlanishi sodir bodib, bunda hosil b o ig an vodorod totosintez 
jarayonida karbonat angidrid gazini qaytarishga sarflanadi.
Odam tana m assasining uchdan ikki qismini suv tashkil qiladi. 
Suvga bo‘ lgan sutkalik ehtiyoj - 2 litr, bunga natas zanjirida hosil 
bo‘ ladigan 0,3 — 0,4 1 metabolik suv ham qo‘shiladi. Agar suv 
iste’mol qilinm asa, organizmdagi suv miqdori taxminan 12% ga 
kam ayganida to‘qim alar degidratatsiyasi tufayli odam bir necha 
sutkada halok bo‘ ladi.
Taxminan 5% suv qon tarkibida, 25% i esa hujayralararo 
matriksda bo‘ lib (interstitsial suv), bu ikkala havza hujayra tashqi 
suvini hosil qiladi. Taxminan 70% suv hujayra ichi suvidir. Uchala
285

---

havza oTtasida doim iy ravishda suyuqlik almashinuvi sodir boMib 
turadi. M asalan, kap illyarlar devori orqali diffuziya yo ‘ li bilan 
to‘qim alarga suvning o‘tish tezligi 1 minutda 60 litmi tashkil etadi.