Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

M od d alar
O rg a n izm d a g i
m iq d ori, g
Su tk ad a iste’m ol
q ilin ish i, g
Sutkada
ch iq arilish i, g
o,
—
850
—
CO,
—
—
1 000
Suv
42 000
2 200
2 600
Organik moddalar:
oqsillar
15 000
80
—
lipidiar
10 000
100
—
uglevodlar
700
400
—
nuklein kislotalar
700
—
—
m ochevina
—
—
30
mineral tuzlar
3 500
20
20
Jam i:
71 900
3 650
3 650
Katta yoshli sogTom odam organizmi statsionar holatda bo‘ladi, 
ya’ni uning massasi doimiy saqlanadi. Bu holat qabul qilinayotgan 
moddalaming miqdori shu vaqt ichida ajralib chiqadigan moddalar 
miqdoriga tengligi natijasi hisoblanadi.
Inson bir sutkacla o ‘rta hisobda 600 g organik moddalarni 
oziq sifatida qabul qiladi. Odam tanasida organik moddalaming 
umumiy massasi 25 kg atrofida; demak, inson 40 - 50 kunda o ‘z 
tanasida mavjud bo‘lgan organik moddalar massasiga teng organik 
moddalarni iste’mol qiladi.
Shu bilan birga organizmda m a'lum sinflarga mansub organik 
moddalaming miqdori va ularning sutkalik iste’moli orasida moslik
9

---

mavjud emas. M asalan, agar oqsillar uchun “miqdor/qabul» nisbati 
taxminan 180 ga teng bo ‘lsa, uglevodlar uchun bu nisbat 2 dan 
ozroqdir, y a ’ni oqsillar va uglevodlar orasidagi ushbu koeffitsiyent 
farqi deyarli 100 baravardir. Bu holat. oziq uglevodlarining asosiy 
qismini energiya manbayi sifatida ishlatilishi hujayraning struktur- 
funksional kom ponentlariga aylanmagan holda va almashinuvning 
oxirgi m ahsulotlarigacha parchalanishi natijasidir.
Inson ozig‘i - bu, asosan oqsil, uglevod va yog’lar shaklidagi 
organik m oddalar bo‘lib, ular uglerod, vodorod, kislorod va 
azot kabi elem entlardan tashkil topgandir. Shu elementlarning 
o ‘zi alm ashinuvning asosiy oxirgi mahsulotlari - C 0 2, H20 va 
mochevina (H 2N -CO -N H 2J tarkibiga kiradi. Organik moddalarning 
vodorodi H^O shaklida chiqariladi. Organizm suvni qabul qilishiga 
nisbatan k o ‘proq ajratadi (jadvalga qarang). Organizmda organik 
moddalarning vodorod va havo tarkibidagi kislorod hisobiga 
sutkasiga taxminan 400 g suv (metabolik suv) hosil bo iad i.
M oddalar almashinuvining asosiy oxirgi mahsulotlari bilan 
birgalikda inson siydik, axlat, ter va chiqarilayotgan nafas orqali 
ko‘plab yana boshqa m oddalami chiqaradi, ammo ularning miqdori 
juda ham ozdir. Ushbu moddalarning organizm bilan atrof-muhit 
orasidagi m oddalar almashinuvining umumiy balansiga qo‘shgan 
hissasi katta bo‘lmasada, bunday moddalarni ajratishning fiziologik 
ahamiyati katta bo‘lishi mumkin. Masalan, gemning parchalanishi 
yoki yot moddalar, jum ladan dori moddalari metabolizmi mahsu- 
lotlarining ajralishini buzilishi organizmning funksiyalari va modda 
almashinuvining chuqur buzilishlariga sabab bo‘ lishi mumkin.
Biokimyo uchun oraliq almashinuv katta qiziqish kasb etadi. U 
o ‘z ichiga quyidagi molekulyar jarayonlarni oladi: