Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

Qon plazm asi kom ponentlarining sutkalik filtratsiyasi,
reabsorbsiyasi va ekskretsiyasi
M odda
Filtrlanadi
Reabsorbsiyalanadi
Chiqarib
yuboriladi
s/p
mniol
g
mmol
g
mmol
g
N a’
2 4 5 0 0
563
2 4 3 5 0
5 6 0
150
3,5
0 ,8 -1 ,5
K +
7 7 0
3 0
6 9 0
2 7
80
3
10 -15
M g2+
135
33
12 7
3 2,8
8
0,2
0
C a2+
2 7 0
11
2 6 7
10,9
3
0,1
z
2
ci-
1 9 8 5 0
7 0 0
19 7 0 0
6 9 5
150
5,5
0 ,8 -2
hco-3
4 9 0 0
3 0 0
4 8 8 8
3 0 0
2
0-3
0 -2
h,po-4
2 1 0
6,5
180
5,5
30
1
25
M ochevina
87 0
53
4 6 0
28
4 1 0
25
6 0
G lyu koza
7 8 0
140
78 0
140
0
0
Suv, 1
18 0
178,5
1,5
-
Nefronlarda sutkasiga 180 1 suyuqlik filtrlanadi va 178,5 1 
suyuqlik reabsorbsiya qilinadi. Odam tanasida 45 1 suyuqlik bo‘ lib, 
u sutkasiga 4 marta filtrlanadi. Bu faqat suv-tuz gomeostazini 
ta’minlash uchun emas, balki moddalar almashinuvining oxirgi 
mahsulotlarini organizmdan chiqarib yuborish uchun ham muhimdir.
Buyraklar intensiv energiya almashinuvi bilan ajralib turadi: 
buyraklar massasi tana massasining atigi 0,5 
%
ini tashkil qilsada, 
ularda organizm tomonidan sarflanadigan jam i kislorodning 10 %i 
ishlatiladi. Bu siydik hosil boMishida moddalaming membrana 
orqali aktiv transport qilinishi bilan bog‘ liq.
2 8 8

---

10.3. H ujayra tashqi suyuqligining hajmi va osmotik 
bosimining boshqarilishi
Suv va NaCl ning buyraklar orqali chiqarilishi antidiuretik 
gormon, aldosteron va renin-angiotenzin sistemasi tomonidan 
boshqariladi.
A ntidiuretik gormon. 
Antidiuretik gormon (vazopressin) 
nonapeptid hisoblanadi:
Vazopressin gipotalamus neyronlarida hosil bo‘ ladi, gipofizning 
orqa bo‘ lagiga aksonlar bo‘ylab tashiladi, qonga aksonlar oxirlaridan 
sekretsiya qilinadi (10.1-rasm ).
To‘qima suyuqligida osmotik bosim oshganda gipotalamus 
osmoretseptorlari sekretor granulalardan vazopressin chiqishini ta’- 
minlaydi. Osmoretseptorlar yuqori sezgirlikka ega, osmotik bosimning 
2—3 %ga o‘zgarishi vazopressinning chiqishiga olib keladi.
Vazopressin suv reabsorbsiyasini tezlashtirib, diurezni kamaytiradi. 
Vazopressin qon bilan borib buyrak distal kanalchalari hujayralari 
yuzasidagi maxsus retseptorlari bilan bogTanadi. Retseptorlar 
adenilatsiklaza tizimini faollashtiradi, bu tizim da faollashgan 
proteinkinazalar signalni yadroga uzatadi va natijada akvaporin-2 
oqsili geni ekpressiyasini stimullovchi enxanserlar aktivlashadi.
Akvaporin — suv kanallarini hosil qiluvchi oqsil. U sitozolda 
sintezlangan joyidan hujayraning apikal membranasiga ko‘chadi 
va kanal hosil qiladi, kanal orqali suv siydik tarkibidan hujayraga, 
hujayraning qarama-qarshi tomonidan esa qonga o‘tadi. Siydikning 
nisbiy zichligi ortadi. Vazopressin bu yo ‘ l bilan ajraluvchi NaCl 
miqdoriga ta sir qilmagani holda organizmda suyuqlik hajmini 
saqlab qoladi. Hujayra tashqi suyuqligi osmotik bosimi gormon 
tomonidan normagacha pasaytiriladi. Bundan tashqari, osmotik 
bosimning ortishi chanqoqni chaqiradi va suv iste’mol qilish ham 
osmotik bosimni me’yorgacha pasaytiradi (10.2-rasm).
289

---

N a CI 
O sm oretsep- 
torlar
V
3H
HjO 
Qon 
ADG
—
r
kv
A
H
ipc
kv
---------------
-A $L
---------
sA M FA T F
PK A faol PKA 
4 
nofaol 
i! 
Yadro 
Induktor, enxanser 
rin-2 gJni niPHK 
porin-2 _ ¿ pHK
Hjät
T f
>1,0 Siyd ik