b)
12
Metaboiizm 3 spetsifik funksiyani bajaradi:
1.
Energetik - ya’ni hujayrani kimyoviy energiya bilan
ta’minlash;
2.
Plastik - qurilish bloklari bo‘lgan makromolekulalar sintezi;
3.
Spetsifik - hujayraning spetsifik funksiyalarini bajarish
uchun zarur bo‘lgan biomolekulalaming sintezi va parchalanishi.
1.3. Katabolizm va anabolizm
M etabolizmda moddalar o ‘zgarishining ikki asosiy yo‘nalishi
ajratiladi: katabolizm va anabolizm (1.2-rasm).
Katabolizim
Almashinuv-
ningoxirgi
maxsulotlari:
C 0 H ,0 .
mocnevina
Oziq moddalar
1
Metabolitlar
■*
Struktur-funktsional
..................
komponentlami
Anabolizm**. parchalanishi
Energiya
l
Funktsional
faollik (moddalar
transporli, mushaklaming
qisqarishi. issiqlik ishlab
chiqarish va h.k.
Hujayraning struklur-
funktsional komponenetlari
1.2-rasm.
Katabolizm va anabolizmning sxemasi
Kataholizm
— bu murakkab organik molekulalaming oddiyroq
oxirgi mahsulotlargacha parchalanishi va oksidlanishidir. Bunda
parchalanayotgan moddaning murakkab strukturasida jo bo‘lgan
energiya ajralib chiqadi. Energiyaning katta qismi issiqlik sifatida
tarqab ketadi, kamroq qismi esa oksidlanish reaksiyalari kofermentlari
boMmish NAD va FADlar tom onidan “ ushlab qolinadi
ulaming
bir qismi darhol ATF sinteziga sarflanadi. Oksidlanish reaksiyalarida
vodorod atomlari ajralib chiqadi va ular hujayrada quyidagi ikki
y o ‘nalishda ishlatiladi:
1)
anabolik reaksiyalarda ishlatiluvchi NADF ni NADFH gacha
qaytarilishi uchun;
13
2)
mitoxondriyalaming nafas zanjirida ATF hosil qilish
uchun ishlatiluvchi NAD va FAD lami to NADH va FADH,gacha
qaytarilishi uchun.
Katabolizm 3 bosqichga ajraladi:
I
bosqich - oziqning hazmlanishi (ichakda kechadi) yoki
m olekulalaming lizosomalarda parchalanishi (hujayrada kechadi).
Bunda molekulada jo boMgan energiya taxminan 1% ajraladi va u
issiqlik sifatida tarqaladi.
II
bosqich - hujayraichi gidrolizi oqibatida yuzaga kelgan yoki
qondan hujayraga o ‘tgan moddalaming piro‘zum kislotasi, atsetil-
KoA va boshqa mayda organik molekulalarga aylanishi. Hujayra
sitoplazmasi va mitoxondriyalarida kechadi. Energiyaning bir qismi
issiqlik sifatida tarqab ketadi va taxminan 13 % energiya ATFning
makroergik bog‘lar¡ sifatida to‘planadi.
III bosqich - atsetil-KoA uchkarbon kislotalar siklida karbonat
angidridigacha oksidlanadi (metabolizmning oxirgi mahsuloti).
Hujayra m itoxondriyalarida kechadi. Ajrab chiqqan vodorod
atomlari NAD va FAD bilan bogTanib, ulami qaytaradi. Ular, o ‘z
navbatida vodorodlami mitoxondriyalaming ichki membranasida
joylashgan nafas fermentlari zanjirigauzatadi. Buyerdaoksidlanishli-
fosforlanish jarayoni natijasida metabolizmning yana bir oxirgi
mahsuloti - suv va biologik oksidlanishning asosiy mahsuloti - ATF
hosil bo‘ladi. Bu bosqichda energiyaning bir qismi issiqlik sifatida
tarqab ketadi va birlamchi moddaning taxminan 46 % energiyasi ATF
va GTF shaklida ja m g ‘ariladi. Katta yoshli odamlarda moddalaming
almashinuvning oxirgi mahsulotlarigacha parchalanishida sutkasiga
umumiy 8000- 12000 kJ-(2000-3000 kkal) energiya ajralib chiqadi.
A naboliznt
(ba’zan uni biosintez deyiladi, ammo anabolizm ancha
kengroq tushunchadir) - quyi molekulyar birikmalardan hujayraning
yuqori molekulyar birikmalarining sintezidir. Ekzergonik jarayon
hisoblangan katabolizmdan farqli anabolizm endergonik jarayon
hisoblanadi, y a’ni u erkin energiya sarfini talab qiladi. Anabolizm
uchun energiya manbayi boelib, katabolizm jarayonida sintezlanuvchi
ATF
molekulalari
hisoblanadi.
Demak,
oziq
moddalarining
oksidlanish energiyasi ATF sintezini ta’minlaydi, u gidrolizlanganda
ajraladigan energiyasi esa hujayra tomonidan turli ishlami bajarish
uchun ishlatiladi (1.3-rasm).
14
Download Do'stlaringiz bilan baham: |