Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

286

---

10.1-jadval
Inson organizmi suyuqliklarining elektrolit tarkibi
Elektrolit
Qon plazmasi
H ujayralararo
suyuqlik
H ujayra ichi 
suyuqligi
minol/1
mg/dl
mmol/1
mg/dl
mmol/1
mg/dl
Na+
140
32 5
140
325
10
22
K +
5
16
5
16
160
5 1 0
M g2+
1
2,5
0,8
2
7
27
Ca2+
2 ,5
10
1,3
5
-
-
cr
10 0
3 6 0
110
39 0
2
7
h c o
3
30
2 0 0
25
170
8
55
h,po-4
1.2
3,5
1,2
3,5
-
-
O qsillar
7 %
0,5 %
2 0 %
Organizmda barcha minerai komponentlar ahnashinuvi «m ineral- 
lar alm ashinuvi» deyiladi, bunda organizm suyuq muhitining asosiy 
ko‘rsatkichlariga, y a ’ni suyuqlik hajm i, pH va osmotik bosimga 
ta’sir etmaydigan m inerallar ham nazarda tutiladi (mikroelementlar).
10.2. B u yrak lar orqali suv va tuzlarning ajralishi
Buyrakning asosiy vazifasi organizmdan suv va unda erigan 
moddalami ikkilamchi siydik hosil qilib chiqarib yuborishdir. 
Qondan suv va past m olekulyar moddalar nefron koptokchalarida 
filtrlanadi. 
Filtratsiyani 
harakatlantiruvchi 
kuch 
koptokcha 
kapillyarlari va koptokcha kapsulasi bo‘shlig‘ idagi gidrostatik 
bosira farqi hisoblanadi.
Shunday qilib, birlamchi siydik past m olekulyar moddalar 
tarkibiga ko‘ra qon plazmasidan farq qilm aydi. Nefron kanalchalarida 
birlamchi siydikdan past m olekulyar moddalar qonga tanlab qayta 
so‘riladi. Bu esa maxsus transport oqsillaming m avjudligi bilan 
bog’ liq: ko‘pchilik moddalar aktiv transport yo‘ li bilan konsentratsiya 
gradiyentiga qarshi tashiladi. Bunda haraktlantiruvchi kuch Na va K 
ionlarining konsentratsiya gradiyenti bo‘ lib, bu gradiyent Na’,K’ -
287

---

ATFaza yordam ida yaratiladi. Na’ va K’ ionlari konsentratsiya 
gradiyenti bo 'yich a harakatlanganida, bu ionlar bilan birga boshqa 
moddalar simport yoki antiport usuli bilan o‘z gradiyentiga qarshi 
tashiladi. Shunday qilib, qon plazmasidan farq qiluvchi ikkilamchi 
siydik hosil bo‘ ladi (10.2-jadval).