Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

9.5-rasm.
G orm onal signalni adenilatsiklaza yo ‘Ii orqali 
uzatilishi: Rets - retseptor; G - oqsil; 
AS - 
adenilatsiklaza
Jigar, mushak va yo g‘ 
to‘qimasi hujayralari plazmatik 
membranasidan a- va p-adrenergik retseptorlari toza holatda olingan. 
Gormonni O-adrenergik retseptor bilan bog‘ lanishi hujayra ichidagi 
reseptor domenini struktur o‘zgarishlariga olib keladi, bu esa o‘z 
navbatida retseptomi signal sistemasining ikkinchi oqsili — G-oqsil 
(GTFni bogTovchi oqsil) bilan ta’sirini ta’minlab beradi.
GTFni bogTovchi G-oqsil 2 turdagi oqsil aralashm asidir: faol Gs 
(ingl. stimulatory G) va ingibitor Gp m olekulyar massasi 80000 - 
90000. Ulaming har birining tarkibida 3 xil subbirlik (a-, p- va y-) 
bo‘ ladi, y a ’ ni ular geterotrimerlardir. Gsva Gj ning p-subbirliklari 
bir xil (m olekulyar massasi 35000); ayni vaqtda turli genlaming 
mahsuli bo‘lgan a-subbirliklar (m olekulyar og‘ irligi 45000 va 
41000) G-oqsilni aktivatorlik va ingibitorlik faolligini namoyon 
qilishga javobgardir. Gormon-retseptor kompleksi G oqsilga nafaqat
265

---

endogen bogTangan GDFni GTFga almashtirish qobiliyatini beradi, 
balki Gs-oqsilni faol holatiga o‘tkazadi. Bunda faol G-oqsil m agniy 
ionlari ishtirokida P-, y-subbirliklarga va Gs a-subbirligining GTF 
bilan bogTangan kom pleksiga dissotsiatsiyalanadi; bu faol kompleks 
adenilatsiklaza m olekulasi tomonga yo'nalib uni faollaydi. Keyin 
kompleks GTF parchalanishi energiyasi hisobiga inaktivlanadi va 
P-, y-subbirliklar bilan reassotsiatsiyalanib, Gs ning birlamchi GDF 
shakli hosil bo‘ ladi.
A denilatsiklaza plazm atik membranalaming integral oqsili 
bo‘ lib, uning faol markazi sitoplazma tomoniga qaragan va ATFdan 
sAMF hosil bo‘ lish reaksiyasini katalizlaydi.
Hayvonlar turli to‘qim alaridan ajratilgan adenilatsiklazaning 
katalitik qismi bitta polipeptid zanjirdan iborat boTib, m olekulyar 
ogTrligi 120000-150000; G -oqsillar bo‘ lmaganda faollikka ega 
em as; ikkita CH-g‘mhini saqlaydi, ulardan biri G-oqsil bilan 
bogTanadi, ikkinchisi esa katalitik faollikni namoyon qilish uchun 
zarurdir. Ferment m olekulasidabir nechta allosterikm arkazlar 
b o iib , ular orqali past m olekulali moddalar (M g+2, Mn+2, Ca+2, 
adenozin va forskolin) bilan faolligini boshqarish am alga oshiriladi. 
Fosfodiesteraza ta’sirida sAMF gidrolizlanadi va faol bo‘ lmagan 5’ - 
AMF hosil bo‘ ladi: