Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

NH,
0 " N '
9
9
9
H 0 - P - 0 - P - 0 - P - 0 - H IG'W\
o h
 
o h
 
o h
OH OH
ATF
A den ilat- 
siklaza
■ c H ^ 2 £ d Q C N
PP 
»
o
-
h
,
c
h , o  
CH A
o
 = 
p
-
JH
5-AM F
OH
o
4 ,
O OH 
3 ,5 -s A M F
Fosfo-
dizsteraza
Proteinkinaza hujayra ichi fermenti bo lib, u orqali sAMF 
o‘z ta’sirini ko‘ rsatadi. Protenkinaza 2 shaklda bo‘ ladi. sAMF 
bo‘ lmaganda proteinkinaza m olekulyar og‘ irligi 49000 bo Igan 2 ta 
katalitik (C J va m olekulyar o g‘ irligi 38000 bo‘ lgan 2 ta boshqaruvchi 
(R.) subbirliklardan iborat tetramer kompleks holatida bo‘ ladi; 
bunday shaklda ferment faol emas. sAMF ishtirokida proteinkinaza 
kompleksi bitta R0-subbirlikka va 2 ta erkin katalitik C subbirlikka
266

---

dissotsiatsiyalanadi; C subbirliklar fermentativ faollikka ega bo lib, 
oqsil va fermentlar fosforillanishini katalizlaydi, natijada, hujayra 
faolligini o‘zgartiradi (9.5-rasm ).
Dissotsiatsi- 
yalangan faol 
katalitik 
subbirliklar Y
Faol bo'lm agan proteinkinaza
1
C _
>
> 
C
>
Faol bo'lm a- 
_ \ g a n boshqa- 
ruvchi
subbirlik
9.5-rasm.
Proteinkinazaga sAMF ta’siri
Hujayralarda sAM Fga bog‘ liq proteinkinazalaming katta sinfi 
aniqlangan va proteinkinaza A deb nomlangan; ular fosfat g ‘ruhini 
serin va treonin am inokislotalarining OH-g‘ruhiga o‘tkazilishini 
katalizlaydi (ya ’ni serin-treoninkinazalar hisoblanadi). Boshqa 
sinf proteinkinazalar, xususan insulin reseptori bilan faollanuvchi 
proteinkinaza, faqat tirozinning OH-g‘ruhiga ta’sir etadi. Lekin, 
barcha holatlarda yuqori zaryadli va hajmli fosfat g ‘ruhining 
qo‘ shilishi 
fosforillangan 
oqsillarda 
nataqat 
konformatsion 
o‘zgarishlam i vujudga keltiradi, balki ulaming faolligi yoki kinetik 
xususiyatlarini o‘zgartiradi.
Ko‘pchilik fermentlarning faolligi sAM Fga bog‘ liq fosforillanish 
bilanboshqariladi. 
Ko‘plaboqsil-peptidtabiatligormonlarbujarayon 
ni faollaydi. Lekin ba’zi gormonlar adenilatsiklazaga ingibirlovchi 
ta’sir ko‘rsatadi, natijada, 
sAMF 
miqdori va oqsillarning 
fosforillanishi pasayadi. Xususan, somatostatin gormoni o‘zining 
spetsifik reseptori ingibitor G-oqsili bilan birikib, adenilatsiklazani 
va sAMF sintezini ingibirlaydi, y a ’ni adrenalin va glyukagon 
vujudga keltiradigan ta’sirga qarama-qarshi ta’sir ko‘rsatadi. B a’zi 
a ’zolarda prostaglandinlar (xususan RGE() adenilatsiklazaga shunday 
ingibirlovchi ta’sir ko‘rsatadi, vaholanki, hujayraning turiga bogdiq 
ravishda xuddi shu RGE. sAM Fning sintezini faollashtirishi ham 
mumkin.
Glikogenni 
parchalovchi 
mushak glikogenfosforilazasining
267

---

faolla- nish m exanizm i va boshqarilishi batafsil o ‘rganilgan. Uning 2 
shakli tafovut etiladi: kataiitik faol - fosforilaza