Sabirov B. A. Mashinasozlik texnologiyasi asoslari

8-Mavzu 

TASHKI SILINDRIK SIRTLARGA ISHLOV BERISH 

 

8.1. Aylanma jismlarga ishlov berish

 

Aylanma  jismlar. 

Aylanma  jism  shakliga  ega  bo‘lgan  detallarni  uch  sinfga  bo‘lish 

mumkin: vallar, vtulkalar va disklar. 

"Vallar" sinfiga  vallar, valiklar, o‘qlar, barmoqlar, sapfalar  va  shunga o‘xshash detallar 

kiradi.  Bunday  detallar  silindrik,  ba’zida  konussimon  va  bir  necha  toresli  sirtlarning  tashqi 

aylanma sirtlaridan hosil bo‘ladi. 

"Vtulkalar"  sinfiga  vtulkalar,  ichqo‘ymalar,  gilzalar va shunga o‘xshash detallar kiradi. 

Bunday detallar tash-qi va ichki silindrik sirtlari mavjudligi bilan xa-rakterlanadi. 

"Disk"  sinfiga  disklar,  shkivlar,  maxoviklar,  halqalar,  flanetslar  va  shunga  o‘xshash 

detallar  kiradi,  ya’ni  ularning  diametri  uzunligidan  bir  necha  barobar  katta  va  demak,  tores 

sirti katta bo‘ladi. 

Ko‘pincha vallar prokatdan tayyorlanadi. Bu sinfga kiradigan boshqa detallar pokovka, 

shtampovka va ayrim hollarda quyma usulida olinadi. Prokat materiallar kichik va katta (150—

200 mm) diametrli vallar tayyorlashda qo‘llaniladi. 

Silliq  vallarning  zagotovkalari  uchun  tayyor  val  diametriga  yaqin  diametrli  chiviq 

olinadi (ya’ni mexanik ishlov berish uchun minimal ruxsat etilgan qo‘yim qoldirgan holda). 

Pog‘onali  vallar  uchun,  ayniqsa  yalpi  ishlab  chiqarishda  zagotovkalar  shtamplash  yo‘li 

bilan olingani maq-sadga muvofiq bo‘ladi, chunki qirindi kamroqhosil bo‘ladi. 

Val  va  aylanma  jism  shakliga  ega  bo‘lgan  boshqa  detallarning  zagotovkalarini 

yo‘nishning quyidagi ko‘rinishlari  mavjud: dastlabki yo‘nish, toza yo‘nish, toza aniq va yupqa 

yo‘nish. 

Yuqorida  ko‘rsatilgan  detallarni  turli  dastgohlarda:  tokarlik-vint  qirqish,  tokarlik-

revolverli,  ko‘pkeskichli,  tokarlik-karusel,  bir  va  ko‘p  shpindelli  tokarlik  yarim  avtomat  va 

avtomatlarda ishlov beriladi. 

Zagotovka  yo‘nishda  qo‘yimning  katta  qismi  olinadi,  ishlov  berish  katta  kesish 

chuqurligida surishning katta qiymatida bajariladi.