Sabirov B. A. Mashinasozlik texnologiyasi asoslari

O’rganilgan materialni mustahkamlash uchun savollar.

 

 

1.

 

Aniqlik nima? Aniqlikka ta’sir etuvchi asosiy omillari nimalardan iborat? 

2.

 

Detallar  xizmat  vazifalariga  ko’ra  qaysi  aniqlik  kvalitetlari  bilan 

tavsiflanadi?  

3.

 

Sistemali xatolik nima? 

4.

 

Tasodifiy xatolik nima? 

5.

 

Sistemali va tasodifiy xatoliklarga misollar keltiring? 

6.

 

Ishlov  berish  usullari  yordamida  taminlanadigan  aniqliklarga  misollar 

keltiring. 

 

3.4. Detal yuzasi sifati to’g’risida tushuncha. 

 

Mexanik  ishlov  berilgan  detal  yuzasining  sifati  quyidagi  ikki  asosiy  xususiyat  bilan 

xarakterlanadi: 

a) mexanik ishlov berilgan metall sirtining fizik-mexanik xususiyatlari; 

b)  yuzaning  g’adir-budirlik  darajasi  (boshqacha  qilib  aytganda  yuzaning  tozaligi  yoki 

tekisligi). 

Detal  sirt  qatlamining  fizik-mexanik  xususiyatlari  mexanik  ishlov  berish  usullari  va 

metallning xususiyatlariga bog’liq bo’ladi. 

Mexanik  ishlov  berish  jarayonida  hosil  bo’lgan  issiqlik  va  kuchlar  ta’sirida  metallning 

sirt  yuzasini  xususiyatlari  o’zgaradi,  ya’ni  uning  qattiqligi  ortadi,  qoldiq  kuchlanishlar  paydo 

---

bo’ladi,  naklyop  sodir  bo’ladi,  bularning  barchasi  plastik  deformatsiya  asosida  vujudga  keladi. 

Naklyoplanish  darajasi  va  qoldiq  kuchlanishlar  kattaligi  plastik  deformatsiyani  qanchalik 

chuqurlikda ta’sir etishiga bog’liq. Bu holat o’z navbatida kesish ma’romlariga bog’liq bo’ladi. 

Geometrik  nuqtai  nazardan  ishlov  berilgan  yuza  quyidagi  ko’rsatkichlar  bilan 

xarakterlanadi: 

a)  yuzaning  makrogeometriyasi  bo’lib,  u  to’g’ri  geometrik  shakldan  og’ish  bilan 

ifodalanadi (ovalsimonlik, konussimonlik, bochkasimonlik va shu kabilar); 

b)  yuzaning  to’lqinsimonligi  bu  davriy  ravishda  takrorlanuvchi  taxminan  bir  xil 

to’lqinsimon og’ishlar; 

v)  yuzaning  mikrogeometriyasi  yoki  yuzaning  g’adir-budirligi.  Yuza  mikrogeometriyasi 

uni tozaligini ifodalaydi. Yuza to’lqinsimon va bir vaqtda g’adir-budir bo’lishi  mumkin. 

3.4-rasmda turli xil yuzalar keltirilgan. 

Yuza sifati quyidagi asosiy omillarga bog’liq bo’ladi: 

a) ishlov berilayotgan materialning turi va xususiyati; 

b) ishlov berish usuli (yo’nish, randalash, jilvirlash);  

v)  materialni  kesib  ishlash  ma’romlari  (kesish  tezligi,  kesish  chuqurligi,  uzatishlar 

miqdori); 

g) texnologik ishlov berish tizimining bikrligi; 

d) kesuvchi asbobning geometrik parametrlari; 

e) kesuvchi asbob materiali;  

j) kesish jarayonida sovutish-moylash suyuqliklarini qo’llash; 

 

 

3.4-rasm. Yuzalarning turlari: 1- to’lqinsimon va g’adir-budir; 2- to’lqinsimon va toza; 3 

– tekis va g’adir-budir; 4 - tekis va toza.