Sabirov B. A. Mashinasozlik texnologiyasi asoslari

Bazalarning  doimiylik  tamoyili 

deb  texnologik  jarayonning  barcha  operatsiyalarini 

bajarishda Detalning bitta yuzasidan O’rnatish bazasi sifatida foydalanishga aytiladi. 

Agarda  Yuqoridagi  tamoyilga  operatsiya  qilish  qiyin  bo’lsa,  u  holda  O’rnatish  bazasi 

sifatida  boshqa  yuzalarga  nisbatan  aniq o’lcham  bilan  belgilanuvchi  xizmat  vazifasiga  bevosita 

ta’sir etuvchi yuza olinadi. 

Xuddi  shuningdek,  bitta  yuza  turli  xil  baza  vazifasini  bajara  oladigan  qilib  tanlab  olish 

kerak, chunki bu ham  Detalning tayyorlashda yuqori aniqlikni ta’minlaydi. 

SHu  maqsadda  bitta  yuzani  ham    o’lchov,  ham    O’rnatish  bazasi  sifatida  foydalanish 

maqsadga    muvofiq  bo’ladi.  Agarda  bu  juftlikka  yig’ish  bazasi  ham    kushilsa    yanada  yuqori 

mexanik ishlov berish aniqligiga erishish mumkin. 

Xuddi shu yondashish bazalarni  kushilish tamoyili deb yuritiladi. 

O’lchov bazasini O’rnatish bazasi sifatida foydalanish to’g’risidagi karor Detalning qaysi 

o’lchami  aniq  ta’minlanishi  va  qaysi  yuzani  o’lchov  boshi  sifatida  qabul  qilish 

kerakligigabog’liq bo’ladi. 

Masalan,  2.1,a-rasmda  ko’rsatilgan  holat  uchun  X  o’lcham  aniq  ta’minlanishi  kerak,  bu 

o’lcham  uchun  o’lchov  boshi  A-A  yuza.  Ushbu  yuza  bir  vaqtda  ham    o’lchov  ham    O’rnatish 

bazasi bo’lib xizmat qiladi. 1,b-rasmda Y o’lcham aniq ta’minlanishi kerak, uning uchun o’lchov 

boshi  yuza  B-B,  qaysiki  B-B  yuza  shu  holat  uchun  o’lchov  bazasi,  A-A  yuza  esa  O’rnatish 

bazasidir.  Bundan  ko’rinib  turibdiki,  ikkinchi  misolda  bazalarni  kushilish  tamoyili  operatsiya 

kilmaydi. 

 

Щлчаш базаси

Щрнатиш 

базаси

Щрнатиш ва 

щлчаш базаси

Щлчаш базаси

Щрнатиш 

базаси

Щрнатиш ва 

щлчаш базаси

 

2.1-rasm. O’rnatish va o’lchash bazalari 

 

Bazalarning  o’lchamlari  detalning  ishonchli,  mustahkam  mahkamlash  uchun,  natijada 

ishlov berish jarayonida uz holatini o’zgartirmasligi uchun yetarli bo’lishi  kerak. Bazaviy yuza 

qisish (mahkamlash) kuchlari ta’sirida deformatsiyalanmaydigan bo’lishi  va imkoniyati boricha 

kesish  va  qisish  kuchlarini  bir  uynalishda  qabul  qilib,  ishlov  berilayotgan  yuzaga  yaqin 

joylashgan bo’lishi  kerak.