Sabirov B. A. Mashinasozlik texnologiyasi asoslari fanidan

Mexanik ishlov berishda qo’yimlar.

Mashinasozlikda talab etilgan aniqlik va sifat ko’rsatgichlariga javob beradigan detallarni tayyorlash zagotovkadan ma’lum bir kattalikdagi metall qatlami - qo’yimni kesuvchi asboblar yordamida kesib olib tashlash usullari yordamida amalga oshiriladi.

Shunday qilib qo’yim – bu zagotovkaga mexanik ishlov berish jarayonida talab etilgan o’lchamlarni ularning og’ishlari doirasida va yuza g’adir-budirligini ta’minlash maqsadida olib tashlandigan metall qatlami.
Detal chizmasida ko’rsatilgan o’lchamlarini og’ishlariga va yuza g’adir-budirligiga qo’yilgan talab qancha yuqori bo’lsa, shuncha ko’p marta mexanik ishlov berish (texnologik o’tishlar) shart bo’ladi. O’z navbatida har bir texnologik o’tish uchun qo’yimlar miqdori hisoblanadi. Detal yuzasining talab etilgan tozaligini va aniqligini ta’minlash maqsadida har bir texnologik o’tishda olib tashlangan qo’yimlarning yig’indisi umumiy qo’yim miqdorini tashkil qiladi. Qo’yimlar miqdori analitik usulda va jadvallar yordamida aniqlanadi.
Analitik usul bilan qo’yimlar miqdori aniq hisoblanadi va bu usulda quyidagi formulalardan foydalaniladi.

1. 
   tekis yuzalarga ishlov berishda
   

Z_min = R_{z i1} + H_i1 + r_{i 1} +  _y , (5.1)
bu yerda: Rz - yuzaning g’adir-budirligi, mkm; H - nuqsonli qatlam qalinligi, mkm; r- detal shaklining fazoviy og’ishlar miqdori, mkm; _u- bajarilayotgan operatsiyada zagotovkaning
dastgoh moslamasiga o’rnatish xatoligi, mkm; i – detal yuzasiga ishlov berish tartib raqami; i-1 – detal yuzasiga ishlov berishdan avvalgi tartib raqami.

2. bir-biriga qarama-qarshi joylashgan (simmetrik) tekis yuzalarni parallel ishlov

berishda:

^2Zmin
= 2(R


^zi1
^{+ H}i 1
+ _i1 +  _y )
(5.2)

( _z

y
v) ichki va tashki aylanish o’qiga ega bo’lgan yuzalarga ishlov berishda:

^2Zmin

= 2 R

i1
+ H_{i 1} +

2


i 1
+  ² )

(5.3)

g) silindrsimon detallarning yuzalariga markazlarga o’rnatilgan holda ishlov berishda:

^2Z min
= 2(Rz_i1 + H_{i 1} + _{i 1} )
(5.4)

Yuqorida keltirilgan formulalardan ko’rinib turibdiki, qo’yim miqdoriga quyidagi asosiy omillar ta’sir ko’rsatadi:

1. 
   zagotovka materiali;
   
2. 
   zagotovkaning shakli va o’lchamlari;
   

v) zagotovka turi va uni olish usullari;
g) mexanik ishlov berishni amalga oshirish bo’yicha qo’yilgan talablar;

4. 
   detallar o’lchamlarining aniqligi, yuza tozaligiga qo’yiladigan talablar.
   
   1.