S t o m a t o L o g I y a

Parazitar nazariya. Parazitar nazariya tarafdorlari Preystverk,
Fleyshmaye, Banting va boshqalar emalning kislotalar bilan kimyoviy
erishini rad etadilar. Ularning fikricha, kariyesning rivojlanishida
mikroblar, jumladan asidofil tayoqchalari asosiy rol o‘ynaydi. Ular
shikastlangan Nasmit qobiqdan emalga kiradi va uni emira boshlaydi.
Bu nazariya kimyoviy-parazitar nazariya kabi kariyes prosessiga organizm
holatiga bog‘liq bo‘lmagan sof mahalliy prosess deb qaraydi.
Fizik-kimyoviy nazariya. Kariyesning rivojlanishida so‘lakning roliga
ko‘p ahamiyat berilgan edi. Ayrim mualliflar tishlar kariyesi ajralib
chiqadigan so‘lak miqdoriga, uning tarkibiga va rN ga bog‘liq bo‘ladi
deb hisoblardilar. Boshqalari esa, bunga giper va giposalivasiya sababchi,
deb hisoblardilar. D.A. Entin nazariyasi so‘lakning roli haqidagi barcha
fikrlarga xulosa yasadi. D.A. Entin karioz kasalligi tish to‘qimalaridagi
(ular oziqlanishining buzilishi hisobiga ro‘y beradigan) mahalliy modda
almashinuvining buzilishi natijasida paydo bo‘ladi, deb hisoblaydi. Tish
emaliga yarim o‘tadigan membrana sifatida qaraydi. Uning ichki muxiti
qon transsudati, so‘lak esa — tashqi muxit hisoblanadi. So‘lakning fizik-
kimyoviy xossasi o‘zgarishi bilan emalning o‘tkazuvchanligi va uning
zaryadi buziladi. Bu osmotik tokning yo‘nalishini belgilaydi. Normada
bu toklar pulpadan emalga keladi. Bu bilan tish qattiq to‘qimalarining
normal oziqlanishini ta’minlab turadi. Yomon sharoitlarda osmotik toklar
markazga qarab kuch bilan yo‘naladi, ya’ni chetdan pulpa tomon boradi.
Bu bilan qattiq to‘qimalarning oziqlanishini buzadi va kariyesning
rivojlanishiga sharoit yaratadi.
D.A.Entinning nazariyasi ham mexanistik nazariya hisoblanadi,
chunki muallif organizmdagi barcha murakkab biologik prosesslarni fizik-
kimyoviy prosesslarga bog‘ladi.
Biologik nazariya. Biologik nazariya tarafdorlari tish pulpasiga,
jumladan odontoblastga tishning trofik markazi sifatida qaraydilar.
Emalga organizm bilan umr bo‘yi aloqada bo‘lib turadigan tirik to‘qima
deb qaraladi. I.G.Lukomskiy bu nazariyaning eng faol tarafdorlaridan
biri hisoblanadi. Tish kariyesi rivojlanishini u quyidagicha faraz qiladi.
Turli xildagi tashqi omillar, masalan vitaminlarning, xususan vitamin
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

5 3
D va V gruppasidagi vitaminlarning yetishmasligi, ular nisbatining
noto‘g‘ri bo‘lishi, ultrabinafsha nurlarining yo‘qligi yoki yetishmasligi
va boshqa qator omillar, organizmda modda almashinuvining, jumladan,
mineral almashinuvining buzilishi natijasida yuzaga keladi. Shu sababli
odontoblastlarning trofik funksiyasi ham buziladi. I.G.Lukomskiy
fikricha, ular tish hujayrasiz tuzilmalarga xizmat qiladi.