S. P. Allayorov

Semantiklik - 
axborotning mohiyatini aniqlash usullarini, uning yozilish 
tillarini oʻrganuvchi; 
•
Pragmatiklik -
axborotlarni kodlash usullarini mohiyati ifodalab beruvchi; 
•
Sintaksislik - 
ayrim ilmiy faoliyat sohalarini formallashtirish va 
avtomatizatsiyalash masalalari bilan bogʻlangan, jumladan, indekslash, mashina 
tarjimasi va h.q. 
Bajariladigan vazifasiga koʻra axborot tizimlarini ikki turga ajratish 
mumkin:
1. Foydalanuvchilar uchun biror tashkilot (oʻquv muassasasi, xususiy shaxs 
va h.k) yoki firma tomonidan yaratilgan va umumiy boʻlgan ma’lumotlarni 
beruvchi tizimlar.
2. Ma’lum dastur asosida ma’lumotlar beruvchi ma’lumotlar bazasini 
yaratish.
 
Birinchi turdagi malumotlar ombori qoʻyilgan masalalarga aniq javob bera 
oladi va ularga shartli ravishda axborotli-malumotnomali tizimlarni, axborotni 
izlash tizimlarini va malumotlarni tezkor qayta ishlash tizimlarini kiritish mumkin. 
Axborotlarni izlovchi tizimlar (malumotnomalar) toʻplangan bilimlarni yigʻish, 
roʻyxatlash, turlarga ajratish va undan foydalanish imkonini beradi. (masalan, 
telefon ma’lumotnomalari, xodimlar haqida ma’lumotlar va h.k). bunday 
ma’lumotlar ombori yangi bilimlar manbai vazifasini bajarishi mumkin. 
Koʻpgina amaliy masalalarni echishga, ishlab chiqarishni boshqarishga, 
korxona hisoboti va hokazolarni hal qilishga moʻljallangan boʻladi. Hajmiga va 
ma’lumotlardan foydalanishga koʻra axborot tizimlari quyidagilarga ajratiladi: 
1.
Avtonom yoki " shaxsiy "axborot tizimlari. 
2.
"Fayl-server" texnikasi boʻyicha qurilgan oddiy tarmoqli axborot tizimlari. 
3. "Klient server" tuzilishiga ega quvvatli axborot tizimlari.
Axborot tizimlari quyidagi xossalar bilan xarakterlanadi: 

---

18 
•
Har qanday axborot tizimi, tizimni tashkil etishning umumiy printsipi asosida 
tahlil qilinadi va boshqariladi. 
•
Axborot tizimi dinamik va rivojlanib boradigan tizim hisoblanadi.
•
Axborot tizimining mahsuloti xam axborot boʻlib, uning asosida qarorlar qabul 
qilinadi.
•
Axborot tizimini axborotga ishlov berishning inson-kompyuter tizimi sifatida 
qabul qilish zarur.
Axborot tizimi tarkibiy qismlari kompyuterlar, kompyuter tarmoqlari, 
dasturiy mahsulotlar, ma’lumotlar bazasi, odamlar, aloqaning turli texnik va 
dasturiy vositalar va h.k.lardan iborat boʻlgan muhit hisoblanadi. Axborot 
tizimining asosiy maqsadi – axborotni saqlash va uzatishni tashkil etish. Axborot 
tizimi axborotga ishlov berishning “odam – kompyuter” tizimidan iboratdir. 
Axborot tizimining funktsiyalarini unga yoʻnaltirilgan ATni bilmasdan turib 
amalga oshirib boʻlmaydi. AT axborot tizimi sohasidan tashqarida ham mavjud 
boʻlishi mumkin. Bugungi kunda zamonaviy axborot tizimi tushunchasi axborotga 
ishlov berishning asosiy texnik vositasi sifatida shaxsiy kompyuterlardan 
foydalanishni nazarda tutadi.
Axborot tizimining xususiyatlari majmuini belgilovchi koʻplab omillar 
orasidan uchta omilni koʻrsatish mumkin, bular: tizimning texnik darajasi, ishlov 
berilayotgan axborot xarakteri, axborotning ishlatish maqsadlari, ya’ni ushbu tizim 
xal qilishda yordam berishi moʻljallangan vazifalar doirasi.
Axborot tizimlarini xayotda qoʻllab qanday natijalar olish mumkin: 
Matematik metod va intellektual tizimlarni qoʻllab, boshqarishning optimal 
variantlarini olish.
Tizimni avtomatlashtirish natijasida ishchilarning vazifalarini engillashtirish.
Eng toʻgri axborotga ega boʻlish.
Axborotlarni qogʻozda emas balki magnit yoki optik disklarda saqlash
Maxsulot ishlab chiqarish sarf xarajatlarnini kamaytirish.
Foydalanuvchilar uchun qulayliklar yaratish
.

---

19 
Tizimlarni qiyoslash va farqlash, ularning bir-biriga oʻxshashlari va 
farqlilarini ajratish orqali tasniflash amalga oshiriladi.