S. P. Allayorov

Spiralli
modeli quyidagi
koʻrinishda tasvirlanadi. 
 
2.4-rasm. Yashash siklining Spiralli modeli 
Spiralli modelda loyihaning keying bosqichiga oldingi bosqichni
toʻliq tugatmasdan ham oʻtish mumkin boʻladi. Bunda yashash tsiklidagi
birinchi bosqichdan beshinchi bosqichgacha bajarilgan ishlar bitta
iteratsiyani tashkil qiladi. Axborot tizimlarining yashash tsikillari tizimning

---

95 
sodda murakkabliligiga qarab bir qancha iteratsilardan tashkil topish
mumkin. Har bir iteratsiyada oldingi iteratsiyaga nisbatan takomillashuv
amalga oshiriladi. 
Spiralli model kaskadli madeldagi kamchiliklarni toʻgʻirlab yana bir
qator qoʻshimcha imkonyatlar yaratadi. Bunda ishlab chiqish jarayoni yupqa 
(gibki) moslashuvchandir. Spiralli modelni shartli ravishda iteratsiyon model
deb atashimiz ham mumkin. 
 
Spiralli model yoki iteratsiyali yandashuvning quydagi avzalliklarini
koʻrsatishimiz mumkin. 
1. Iteratsiyalik yondashuvda buyurtmachining qoʻshimcha talablarini amalga
oshirishning qullaylik. 
2. Tavakkalchilik darajasini kamaytirilishi. 
3. Iteratsiyali yondashuv loyihani boshqarishda katta moslashuvchanlikni
taminlaydi. 
4. Spiralli model yanada ishonchli va chidamli tizimlarni yaratish imkonini
beradi. 
5. Iteratsiyali yondashuvda ishlab chiqarish jarayonini takomillashtirish
imkonyatiga ega.
Spiralli modelning quyidagi kamchiliklarini koʻrsatishimiz mumkin. 
Keyingi bosqichda oʻtish vaqtini aniqlash ( yashash tsiklining har bir
bosqichiga vaqt boʻyicha chegaralar qoʻyilishi lozim). 
Loyiha va uni boshqarish haqida malumotlar. Tashkilotda qandaydir
axborot tizimini ma’lum bir loyiha asosida yaratiladi. Loyihani boshqaruv
xususiyatlari va ularning bosqichlari umumiy boʻlib biror – bir sohada
bogʻliq boʻlmaydi, yani bu injenerlik loyihasini, texnik loyihani, iqtisodiy 
loyihani. 
Loyiha – bu boshidanoq aniqlangan maqsad bilan ma’lum bir vaqtga
nisbatan chegaralangan alohida tizimning maqsadga yoʻnaltirilgan
oʻzgartirishdir. Maqsadga erishish esa loyihaning tugallanganligini bildiradi,
bundan albatta vaqtga muddatlarga tavakkalchilikka vosita resurslarini sarf

---

96 
qilishga hamda tashkiliy sturukturaga qoʻyiladigan talablar ham bajarilish
lozimdir. 
Boshqaruv ob’ekti sifatida loyihaning quyidagi farqlanuvchi belgilarini
koʻrsatish mumkin.
 
I.
Oʻzgaruvchanlik – bu tizimni mavjud holatidan koʻzlangan holatga
oʻtqizish xisoblanib u loyiha maqsadlari terminida aniqlanadi. 
II.
Yakuniy maqsadning chegaralanganligi. 
III.
Muddatlarining chegaralanganligi. 
IV.
Bujjetning chegaralanganligi. 
V.
Talab qilinayotgan resurslarning chegaralanganligi. 
VI.
Loyiha qilinayotgan korxona uchun yangilik ekanligi. 
VII.
Komplelistlik - bu bevasita yoki bilvosita jarayonga va loyiha
natijasiga tasir oʻtkazuvchi koʻplab amallarning mavjudliligidir . 
VIII.
Huquqiy va tashkiliy ta’minot – bu loyihani amalga oshirish davrida
spetifik tashkiliy sturukturani yaratishdir. 
Loyihani rejalshtirish va uni boshqarishda ob’ekt dinamik ob’ekt
sifatida qaralishi lozim. Umumiy xolda loyiha “Qora yashik” koʻrinishida
tasdiqlanishi mumkin. Bunda ishning bajarilishi quyidagi kerakli resurslarni
mavjudligi bilan taminlaydi. 
➢
Materyallik. 
➢
Qurilmalar. 
➢
Inson resurslari. 
Loyihaning bir qator xarakteristkalari ichidan quyidagi texnik iqtisodiy
koʻrsatgichlarni koʻrsatib oʻtish lozim. 
•
Ish hajmi
•
Bajarish muddatlari. 
•
Tan narxi. 
•
Iqtisodiy samaradirligi. 
•
Loyihaning ishtimoiy zarurlugi. 

---

97 
Loyihalar bir - biridan qoʻllanilayotgan sohalari, tarkibi, muddati, 
qatnashuvchilar soni, murakkabligi darajasi, natijalari muhumligi va
hokozalardan qarab fikirlanadi yoki sinflarga boʻlinadi. Yana loyiha sinfi, 
loyiha tipi, loyiha mashtabi. 
Loyiha sinfi loyihaning tarkibiga va sturukturasi boʻyicha aniqlanadi
va quydagilarga boʻlinadi.
1)
Manoloyiha – bu alohida loyiha boʻlib u istalgan tipli koʻrinishli va
mashtabli boʻlishi mumkun . 
2)
Multi loyiha – bu kompleks loyiha boʻlib u bir qator
monoloyihalardan iborat boʻladi hamda multi loyiha bosqichni talab
etadi.
Loyiha tipi asosiy faolyat sferallari boʻyicha aniqlanib ulardan loyiha
yaratish amalga oshiriladi loyihalarning quyidagi 5 ta tipini ajratish mumkin . 
❖
Texnik loyiha . 
❖
Tashkiliy loyiha. 
❖
Iqtisodiy loyiha. 
❖
Ishtimoiy loyiha. 
❖
Aralash loyiha
. 
Loyiha mashtabi bujjet oʻlchami va qatnashuvchilar soni bilan
aniqlanib quydagilarga boʻlinadi. 
•
Mayda loyihalar. 
•
Kichik loyihalar. 
•
Oʻrtacha loyihalar. 
•
Katta loyihalar.
Shuningdek loyihalarning sohaviy, korparativ, vidimestival va bir
korxona loyihasiga boʻlinadi
. 
Loyihalash bosqichi axbarot tizimlarini yashash siklining asosiy
bosqichlaridan xisoblanib u yaratilayotgan axbarot tiziming sifati va
samarasiga katta xissa qoʻshadi . 

---

98 
Loyihalsh buyurtmachi talabiga koʻra ma’lumbir mutaxasislar guruhi
tamonidan amalga oshiriladi. Guruh mutaxasislarinig tajribasi bilimi va
saviyasi bajarilayotgan loyihaning sifati va yashash siklining davomiyligiga
tasir koʻrsatadi. 
Axbarot tizimini loyihalash oʻz navbatida quyudagi bosqichlarni oʻz
ichiga oladi . 
1)
Texnik topshiriqni ishlab chiqish.