S. P. Allayorov

2.2-rasm. Axborotning hayotiy davri tuzilmasu. 
Axborot tizimlarining yashash tsikli shartli ravishda quyidagi bosqichlardan
tashkil topadi: 
1.
Loyiha oldi bosqichi ( gʻoya paydo boʻlishi, yaratilayotgan tizimga 
qoʻyiladigan talablarni ishlab chiqish, texnik iqtisodiy asosnoma, texnik
topshiriqni ishlab chiqish ). 
2.
Loyihalash bosqichi ( texnik loyihani ishlab chiqish, mantiqiy loyihani
ishlab chiqish.). 
3.
Amalga oshirish bosqichi.
 

---

92 
4.
Testlash bosqichi yoki ishga tushirish bosqichi. 
Bu bosqichda axborot tizimining qisimlar otladka qilinadi
xizmatchilarni oʻqitish axborot tizimini bosqichma-bosqich ishga
tushirish. Axborot tizimini tajribalar asosida topshirish, qabul qilish,
anketa toʻldirish. 
5.
Tizimning faoliyat bosqichi. Nazarda amalda axborot tizimlari
yashash tsiklining quyidagi 2 ta modeli qoʻllanilib kelinmoqda. 
1.
Kaskadli model ( shartlar modeli). 
2.
Spiralli model. 
Kaskadli model - turli amalli sohalarda yaratilayotgan axborot
tizimlarining klassik koʻrinishda ushbu model 80 asrning 70 yillari va 80 yilning 
oxirlarigacha keng qoʻllanilib keldi. Kaskadli model ishlarning va bosqichlarning 
ketma-ket tashkil qilinishini koʻzda tutadi bunda biror bosqich toʻligʻicha 
tugagandan soʻnggina keying bosqichga oʻtishi mumkin boʻladi.
 
2.3-rasm. Kaskadli modelning klassik modeli. 
 
Kaskad modeli 5 bosqichdan iborat . 
1.
Tahlil (Analiz) .
 
2.
Loyihalashtirish. 
 
3.
Ishlab chiqish.
 
4.
Testlash.
 
5.
Topshirish.
 

---

93 
Taklif qilingan modelda asosan har bir etap (bosqich) bajarilgandan soʻng
keyingi bosqichga oʻtiladi. 
1-chi etapda muammolarni izlash oʻtkaziladi ular buyurtmachi barcha
talablarning aniq shakillangan koʻrinishda echilishi kerak. 
2-chi etapda loyihalashtirish echimlari ishlab chiqiladi, ular texnik
vazifasidagi barcha talablarni qoniqtiradi bu etapning natijasi loyihani
amalga oshirish uchun zarur barcha loyihaviy xujjatlashtirish koplekisidan
iborot. 
3-chi etapda loyihani amalga oshirishdir. Bu erda oldingi etapda olingan
loyiha echimlariga mos dasturiy ta’minot ( kodlashtirish ishlab chiqiladi) 
joriy etish uchun qoʻllaniladigan usullar prisipial ahamiyatga ega emas. 
4-chi etapda olingan dasturiy taminotni pretmed sohasi talablarga mosligi
tekshiriladi tajribaviy ekisplatatsiya axborot tizimlarini real sharoitda
ishlash turli koʻrinmas holdagi kamchiliklarni aniqlashda imkon beradi. 
5-chi etapda tayyor loyihani topshirishdan iborat, bu etapning bosh
vazifasi buyurtmachining barcha talablari toʻla darajada bajarilgaligini
ishontirish. 
Kaskad modelining yutuqlari. 
1.
Har bir etapda toʻlalik va kelishuvchilar mezonlariga javob beruvchi va
kelishuvchilik mezonlariga javob beruvchi loyihaviy xujjatlar toʻplami
yakunlangani shakllanadi. Yakunlovchi
etapda ham axborot
tizimlari(tashkiliy uslubiy, axbrot, dasturiy, apparat)ning barcha koʻzda
tutilgan standartlarini oʻz ichiga oluvchi foydalanuvchi xujjatlar ishlab
chiqiladi. 
2.
Mantiqiy ketma-ketlikda bajariladigan ishlar etapi yakunlash muddati va 
mos harajatlarni rejalashtirishga imkon beradi. 
Modelning kamchiliklari. 
1.
Natijalarni olishdagi sezilarli toʻxtam. 
2.
Harbir etapdagi xato va etishmovchiliklar keyingi etap ishlarida
orqaga qaytish zaruryatiga olib keladi. 

---

94 
3.
Loyiha boʻyicha paralel ishlar olib borishdagi murakkabliglari. 
4.
Har bir etapda axborotlarni oʻta koʻpligi. 
5.
Loyiha boshqaruvi murakkabliglari. 
6.
Invenstitsiyaning (sarmoya) yuqori darajadagi tavakkalchilikgi va
ishonchliligi. 
Yashash tsiklining Spiralli modeli. 
Spiralli model Kaskadli
 
modeldan farqli oʻlaroq axborot tizimlarini
ishlab chiqishda iteratsiyali jarayonni qoʻllanilishini koʻzda tutadi. Bunda
yashash tsiklining boshlangʻich bosqichlariga yan’i haqlik va loyihalashga
koʻproq etibor qaratiladi. 
Har bir iteratsiya tugatilish tsiklidan iborat boʻlib, har bir iteratsiyadan
soʻng loyiha takomillashib boradi. Yashash tsiklining