С.Қ. Махмудов

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

204 
6.2.Банкларнинг вакиллик ҳисобварақлари, очилиши ва юритилиши. 
Ҳозирги пайтда тижорат банкларининг фақат Бош банклари ўртасидаги 
ҳисоб-китоблар Марказий банк орқали ўтказилади. Бунинг учун Марказий 
банк қошидаги Ҳисоб-китоб марказида алоҳида транзит ҳисобварағи 
очилган. Бундай транзит ҳисобварақлари тижорат банкларининг ҳеч бирида 
юритилмайди. Шу билан бирга, тижорат банклари ўзларининг банклараро 
муносабатларини олиб бориш учун Ҳисоб-китоб марказида вакиллик 
ҳисобварағини очишлари лозим.
Тижорат банкининг вакиллик ҳисобварағи икки хил очилиши 
мумкин: 

Тижорат банкининг ҳар бир бўлими учун Марказий банкнинг 
ҳудудий бош бошқармасида алоҳида вакиллик варағи очилади.

Фақат Бош банкка Марказий банкнинг Ҳисоб-китоблар марказида 
ягона вакиллик ҳисобварағи очилади, яъни Марказий банк фақат Бош банкка 
банклараро операциялар бўйича хизмат кўрсатади.
Банкнинг вакиллик ҳисобварағи бу – тижорат банкига Ўзбекистон 
Республикаси Марказий банкининг Тошкент шаҳар Ҳисоб-китоб Марказида 
очилган ҳисобварақ бўлиб, у банклараро ҳисоб-китобларни ўтказишга 
мўжалланган.
Вакиллик ҳисобварағи ҳам бошқа ҳисобварақлар сингари 20 разряддан 
иборат.
Ҳисоб-китоб марказида вакиллик ҳисобварақлари тижорат банкларига 
ҳамда ҳисоб касса марказларига очилади. 
Бошқа банкларга очилган вакиллик ҳисобварақлари 21302-баланс 
ҳисоб рақами бўйича,
ҳисоб касса марказларига очилган вакиллик ҳисобварақлари 21304-
баланс ҳисоб рақами орқали олиб борилади. Масалан: ―Ипотека‖нинг Бош 
банкига Тошкент Ҳисоб-китоб Марказида асосий вакиллик ҳисобварағини 
очган. Унинг БДМАБ томонидан берилган коди 00429. А банкига очилган 
вакиллик ҳисобварағи номери қуйидагича бўлади:

---

205 
21302 000 7 00000429 001-ташқи-Марказий банкда 
10301 000 8 00000429 001-ички-Ипотека банк бош банкда 
бунда:
21302 – ―Бошқа банклардаги вакиллик ҳисобварақларига тўлашга‖ деб 
номланган баланс ҳисобварағи номери; 
000 – валута коди, бу 3 та нол вакиллик ҳисобварағининг ―сўм‖ да 
юритилишини билдиради;
К – назорат калити;
00000429 – банкнинг уникал коди, яъни А банкининг коди- 00429. 
Лекин ҳар бир ҳисобварақда уникал код учун 8 та рақам ажратилгани 
сабабли бу код ноллар билан тўлдирилади.
001 – ушбу банк ҳисобварағининг тартиб номери.
Юқорида кўрсатилган вакиллик ҳисобварағи Тошкент шаҳар Ҳисоб-
Китоб Марказида юритилиб, Ҳисоб-Китоб Маркази учун пассив 
ҳисобварақлардир. Маблағларнинг келиб тушиши ва ҳисобварағ қолдиғи 
ҳисобварақнинг кредит қисмида, маблағларнинг камайиши эса унинг дебет 
қисмида акс эттирилади. Барча тўловлар вакиллик ҳисобварағи қолдиғи 
чегарасида амалга оширилади.
Ҳар бир банкнинг балансида ҳам вакиллик ҳисобварағи очилади ва 
юритилади. Бу ҳисобварақ банк балансининг актив қисмида юритилиб, 
банкнинг ички вакиллик ҳисобварағи деб номлаш мумкин.
Бош банкнинг ички вакиллик ҳисобварағи 10301 – баланс ҳисоб 
рақамида юритилади. Тижорат банкининг Ҳисоб-китоб Марказида очилган 
21302– вакиллик ҳисоб-варағи ташқи вакиллик ҳисобварағи деб юритилади.
Тўловни амалга ошириш учун асосий мезон операцион куннинг 
бошида ички ва ташқи вакиллик ҳисобварақларидаги айланмаларнинг ва 
қолдиқ маблағларининг бир-бирига мос келиши ҳисобланади. 

---

206 
Шундай қилиб, турли типдаги банклар ўртасидаги банклараро ҳисоб-
китоблар Тошкент шаҳар Ҳисоб-китоб маркази орқали ташкил этилади. 
Тижорат банкларининг филиалларига эса Бош банкда вакиллик 
ҳисобварағи очилади.