S. M. Turobjonov, T. T. Tursunov, K. M. Adilova

4.6. Suv havzalaridagi oksidlanish-qaytarilish
jarayonlari
Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari tabiiy suv havzalaridagi jarayon-larni yo‘nalishini aniqlashda muhim rol o‘ynaydi. Ko‘pgina organik va noorganik moddalar elektron qabul qilib qaytarilishi yoki elektron berib oksidlanishi mumkin.
Bu jarayonlar moddalarning atrof-muhitdagi o‘zgarishlarini aniq­ lashda muhim ahamiyatga ega, chunki har bir moddaning oksidlangan va qaytarilgan shakli biologik hamda ekologik jihatdan farqlanib turadi. Bundan tashqari, bitta moddaning oksidlangan va qaytarilgan shakli atrof-muhitda turlicha harakatlanadi.
Asosiy oksidlantiruvchi moddalarga Cl, F, O, KM n04, qaytaruvchi-larga esa metallar, vodorod, H2S va boshqa vodorod birikmalari kiradi.
Oksidlanish-qaytarilishi reaksiyalarining yo‘nalishi oksidlovchi va qaytaruvchining kimyoviy faolligining miqdoriy ko‘rsatkichi bo‘lgan oksidlovchi-qaytaruvchi potensial bilan aniqlanadi. Oksidlanish-qay­ tarilish reaksiyalarida birikmadagi o ‘zaro ta’sir etuvchi ionlarning zaryad va oksidlanish darajasining o‘zgarishi kuzatiladi. Jadvallarda keltirilgan

normal oksidlovchi-qaytaruvchi potensiallarning sonlari E0,V oksid-lanish-qaytarilish jarayonlarning yo'nalishini, eritmadagi turli xil birikmalaming mavjudligini aniqlash imkonini beradi. Normal oksid-lovchi potensial yordamida moddalaming qaysi biri reaksiyada oksidlovchi (qaytaruvchi) bo‘lishini va reaksiya qaysi yo‘nalish bo‘yicha ketishini aniqlash mumkin.

Bu ko‘rsatkich oksidlovchi qaytaruvchining potensiallarini ayirish yo‘li bilan aniqlanadi.
Oksidlanish-qaytarilish potensiallarning eritmadagi oksidlangan va qaytarilgan shakllarning miqdoriga bog‘liqligi Nernst tenglamasi yordamida aniqlanadi: