S. M. Turobjonov, T. T. Tursunov, K. M. Adilova

16-rasm. Oltingugurt birikmalarining atmosferadagi
aylanma harakati sxemasi.
________ oltingugurt birikmalarining tabiiy yo'H bilan kelib tushishi (mln.t
elementar oltingugurt 1 yilda);
-------------oltingugurt birikmalarining antropogen manbalardan kelib tushishi (mln.t
elementar oltingugurt I yilda);
=ф atmosfera havosidan yomg‘irlar bilan hamda quruq cho‘kish jarayonlari natijasida yuvilib chiqib ketishi;
Ю —tezlik konstantalari.

Oltingugurt birikmalarining transformatsiyasi jarayonlari tezligi va oltingugurt dioksidi, sulfat kislotasi hamda sulfat tuzlari holatida atmos-feradan chiqib ketishi jarayonlari birinchi darajali kinetik tenglamalar bilan ifodalanadi:

4	S°2]	,			ч	r	n
-	^	= -(K ,+K 2+K7)-[S02]
d [H2S 0 41			r	.	.		ч	r	n
- i _ L _ l i = Kv			[S 0 2j		-( K 5+K6+K8)			[H2S 0 4]
d [M eS041			r		,	,	ч r		n

J =K g-[H2S0 4]-(K,4-K4) [MeS04

cit
bunda t — vaqt;
[S 02], [H jS04|, [M eS04] —oltingugurt dioksidi, sulfat kislotasi va sulfat tuzlarining miqdori;
,—K6 — oltingugurt dioksidi, sulfat kislotasi va sulfat tuzlarining quruq cho‘kish hamda atmosferadan yuvilib chiqishi jarayonlari tezligi konstantalari;
K, — oltingugurt dioksidining sulfat kislotasiga transformatsiyasi jarayonining tezligi konstantasi;
K„ - S 0 2,H ,S 0 4 dan sulfat tuzlarning hosil bo'lishi tezligi kons­ tantasi.
Ushbu tenglamalar sistemasining yechimi oltingugurt birikmalari­ ning troposferadagi har bir kom ponentining oltingugurt dioksidi tashlangandan so‘ng vaqt davomida miqdorini aniqlash imkonini beradi. Tenglamalami yechishda o ‘rta Yevropa sharoitlari uchun aniqlangan tenglamalar konstantalardan foydalanildi:
K, = K4 = K6 = Kg = 0,03 s-1;
K, = 0,025 s ';
K, = K 5 = 0,01 s ';
K7 = 0,01 s'1.
Oltingugurt dioksidi ifloslantiruvchi manbadan tashlanish vaqtida atmosferada sulfat kislotasi bilan sulfatlar bo‘lmagan bo‘lsa-da, vaqt o ‘tishi bilan S 0 2 ning miqdori kamayib boradi, sulfat kislotasining miqdori esa ortadi va tashlanish vaqtidan 10—15s o ‘tgandan keyin

maksimal darajaga yetadi; havodagi sulfatlarning miqdori 40—50 s davomida ko‘payib boradi, keyin esa kamayadi (77-rasm).