S. M. Turobjonov, T. T. Tursunov, K. M. Adilova

02+02 —>O3+O
Yorug‘lik kvanti ta’sirida ozon molekulasi bitta 0 ; molekulasi va bitta О atom iga parchalanadi. Bu zarralarning holati to'lqin uzunligiga bog‘liqdir.
Ozonning fotokimyoviy parchalanishidagi 0 2 va О zarralarining faollashish energiyasi 5-jadvalda keltirilgan:

				5-jadval
To‘lqin	Eislorodning holati		Faollashish energiyasi, eV
uzunfigi, nm		0	Oz	0
1180	3Y “	■’ p	0	0
611	Ag	3p	1	0
463	‘I T	3p	1,6	0
	^ g	3D
310			1	1,85
226	’ i ;	3 D	1,6	1,85

310 nm dan каш bo‘lgan to‘lqin uzunlikdagi kvant yutib olganda Oj molekulasi va О atomi elektron faol holatida hosiJ boiadi. O('D) atoinlarining ozon molekulasi bilan reaksiyasi tebranayotgan-faollashgan
0 2 molekulalarini hosil qilishi mumkin:

1. 
   (!D)+0 3 -» 20*
   

Faollashgan kislorod molekulasining ozon bilan o ‘zaro ta’siri quyidagi reaksiyaga olib keladi:

) + o 3 )+ o ('d >
Shunday qilib, О atomlari va faollashgan Oz molekulalari ishtirokida atom -energetik zanjir hosil bo'ladi. Bir yutilgan yoruglik kvantiga 6 ta ozon molekulasi parchalanadi. Agar kislorod atom lari3 P holatida
b o lsa, birinchi reaksiya0 2 faollashgan m olekulalarini ikkinchi
reaksiyani amalga oshirish mumkin bo'lgan tebranish darajasida hosil boiishiga olib kelmaydi va energetik zanjir paydo bo‘la olmaydi.
Shunday qilib, uzunligi 240 nm dan kichik boigan nurlanish ta’sirida kislorod molekulasi dissotsiatsiyalanib, ikkita kislorod atomi ni hosil qiladi. Yutilgan kvant energiyasi miqdoriga qarab, hosil boigan kislorod atomlarining bittasi yoki ikkitasi ham faol holatda bolishi mumkin:
0 2+hv -> O('D ) + 0 ( 3P)
bunda O('D ) —faol holatidagi atom, urting energiyasi 1,95 eY ga teng;
0 ( 3P) —asosiy holatdagi atom.
Faqatgina asosiy holatdagi kislorod atomi ozon molekulasining sintezi reaksiyasiga kirishishi mumkin. Bu jarayon quyidagi tenglama bilan ifodalaniladi:
0 2+ 0 (3P)+M -->03+M *
bunda M — atmosferadagi «uchinchi modda» boiib, u reaksiyada ajaraiib chiqayotgan energiyaning bir qismini o'ziga qabul qiladi. Uchinchi modda sifatida ko‘pincha atmosferada boshqa gazlarga nisbatan miqdori ko‘p boigan azot va kislorod molekulalari boiib, ular reaksiya natijasida faol holatga keladi.
Ozon molekulasi kislorod atomi bilan reaksiyaga kirishib, ikkita kislorod molekulasini hosil qilishi mumkin:
03 +О -> 202

Bu reaksiya ko‘pincha «juftsiz kislorod» ishtirokidagi reaksiya deb ataladi va uning natijasida ozon strotosferadan chiqib ketadi. Ammo bu reaksiyaning tezligi ozonning hosil bo‘lishi reaksiyasidan ancha past bo‘lib. u ozonning kamayib ketishiga sezilarli ta’sir ko‘rsatmaydi.

Ozonning ko‘p qismi asosan quyosh nurlanishini yutilish hisobiga birinchi reaksiya bo‘yicha parchalanib ketadi. Yutilgan kvant energiya-siga ko‘ra kislorod atomi faollashgan yoki asosiy holatda bo‘lishi mumkin:
0 3+hv -» 0 2 + 0(*D)
0 3+hv -» 0 2+ 0 ( 3P)
Asosiy holatdagi kislorod atomi yana ozonning sintezi jarayonida ishtirok etishi m umkin. Ozonning hosil bo‘lishi va parchalanish reaksiyalari ozonning nolinchi sikli deyiladi.
Ozonning parchalanish jarayonlari gidroksid radikali (vodorodli sikl), azot oksidlari (azotli sikl), xlor va brom birikmalari (xlorli va bromli sikllari) ishtirokida hosil bo‘ladigan zanjirli reaksiyalar hisobiga tezla-shishi mumkin.