|
w
|
(---- L m
|
/
|
|
|
|
|
d l ** *
|
i JZ*
|
|
|
|
|
\
|
|
|
|
\ V
|
\
|
|
\\\
|
|
/
|
|
|
|
N\
|
С
|
|
|
с
|
|
|
\\\\■\
|
B \\
|
\NV. .
|
*, \
|
|
|
\ .
|
\
|
A
|
\\ ;
|
|
В
|
\
|
|
|
\ 4
|
|
\
|
|
S
|
|
r*
|
A\
|
|
||
|
\ V
|
|
\4
|
'/
|
\
|
\\
|
|
\\ .
|
|
|
"O
|
D 4
|
|
•
|
\ •
|
D
|
\ E
|
|
|
\
|
с
|
\
|
|
|
те
|
|
\\
|
N'
|
|
4
|
|
|
\
|
сз
|
|
|
\ '
|
|
|
|
|
2C
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
a
|
|
|
b
|
|
d
|
c Temperatura
|
8-rasm. Atmosferadagi temperaturaning balandlik
bo‘yicha o‘zgarishi:
__________ atrof-muhitdagi temperatura gradiyenti;
------------------ adiabatik vertikal temperatura gradiyenti.
а) «А» temperaturali havoning kichik bir hajmi tezlik bilan tepag qarab harakat qilganda m a’lum vaqt o ‘tgandan so‘ng uning «С» nuqtadagi temperaturasi adiabatik gradiyentidagi atrof-muhitning «В» temperaturasidan yuqori bo‘ladi.
Shuning uchun ham uning zichligi atrof-muhitdagi havoning zich-ligidan past bo‘lib, u yana tepaga qarab harakat qiladi.
Agar havoning kichik hajmi pastga qarab harakat qilsa, uning «D» nuqtadagi temperaturasi atrof-muhitning temperaturasi «Е» dan past boiadi. Zichligi yuqori bo‘lgani uchun u yana pastga harakat qilay-veradi. Bunday atmosfera beqaror deyiladi (yuqori adiabatik atmosfera).
Atrof-muhitdagi temperatura gradiyenti adiabatik temperatura gradiyenti bilan bir xil bo‘lsa, atmosfera befarq deyiladi. Havoning har bir hajmi harakat qilganda uning temperaturasi atrof-muhitdagi temperatura bilan bir xil boiadi. Demak, u harakat qilmaydi.
Atrof-muhitdagi temperatura gradiyenti vertikal adiabatik tempe ratura gradiyentidan past bo‘lsa, atmosfera adiabatikdan past deyiladi. Bunday atmosfera barqaror hisoblanadi, ya’ni havoning har bir hajmi vertikal yo‘nalishda harakat qilsa, yana o‘zining avvalgi holatiga qaytib keladi.
Agar balandlik bo‘yicha temperatura ko‘tarilib borsa, atmosfe-radagi sharoit temperatura inversiyasi deyiladi. Bunday atmosfera kuchli darajada barqaror hisoblanadi va bu sharoitda ifloslantiruvchi moddalar yer yuzasida to'planib, havoda tarqalib ketmaydi.
Temperatura inversiyasi holatida atmosferaning yuqori qavatlari pastki qavatlaridan issiqroq bo‘ladi. Bunda havoning normal sirkulat-siyasi buziladi va issiq havo yer yuzasini qoplab oladi. Bunday holat togMar orasida, pastliklarda kuzatiladi. Iriversiya hosil bo‘lganda korxo-nalardan tashlanayotgan chiqindilar atmosferaning yuqori qavatlariga tarqalib ketmasdan pastki qavatlarida to‘planadi va shu yerda yashay-digan aholi uchun nohush sharoit yaratiladi. Shuning uchun ham har bir sanoat korxonasini joylashtirish va qurilish maydonchasini tanlab olishdan aw al ushbu hududning iqlimi, yil davomida temperaturaning o'zgarib borishi, inversiyalarning hosil bo‘lishi va qaytarilib turishi tekshirib chiqiladi. Chiqindilaming ruxsat etilgan m e’yorlarini belgilash-da olib borilgan tadqiqotlar hisobga olinishi shart.
Inversiyalar faqatgina atmosferaning yuqori qavatlarida emas, balki, yer yuzida ham hosil bo‘lishi mumkin. Inversiyalar 2 turga bo‘linadi.
Cho‘kish inversiyasi. Bunday inversiya havoning bir qavati yuqori bosimli havo massasiga cho‘kkanda hosil bo‘ladi. Masalan, anlisik-lonlarda katta hajmli havo siqilib qiziganda va h.k.
Radiatsion inversiyasi. Bunday inversiya yer yuzasi kechasi issiqlikni yo‘qotib sovishi hisobiga hosil bo‘ladi. Kunduzi atmosfera yerdan chiqayotgan issiqlik hisobiga qiziydi. Kechasi esa yer tez sovib ketishi hisobiga atmosferaning pastki qavatlari yuqori qavatlariga nisbatan sovuqroq bo‘lishi mumkin. Ertalab quyosh chiqishi bilan yer
yana qizib boradi va inversion qavat buzilib, amosferadagi normal sharoit qayta tiklanadi.
Atmosferadagi sharoitga qarab quvurdan chiqayotgan gazlar quyi dagi ko‘rinishda tarqaladi (9-rasm):
9-rasm. Quvurdan chiqayotgan tutun gazlaming tarqalishi turiari:
a — tulqinsimon oqim; b — konus shaklidagi oqim; d — yelpig'ich shaklidagi oqim; e — ko‘tarilgan oqim; / — tutatuvchi oqim.
Vertikal temperatura gradiyenti yerning qizish darajasiga bog‘liq. Yer qanchalik issiq boisa, havoning vertikal yo‘nalishida aralashishi shunchalik yaxshi bo‘ladi.
To‘lqinsimon oqim beqaror atmosfera holatida hosil bo‘ladi. Tutunning bunday shakli kunduzi yer yaxshi qiziganda kuzatiladi.
Konussimon oqim vertikal adiabatik gradiyent kuchsiz bo'lganda kuzatiladi (bulut, shamol bo‘lganda).
Yelpig‘ich shaklidagi oqim inversiya holatida hosil bo‘ladi. Bunda vertikal yo'nalishda havo yaxshi aralashmaydi. Bunday holat havo ochiq bo‘lganda, qor qatlamida, kuchsiz shamolda kuzatiladi.
Ko‘tariJgan oqim kechasi 1—3 soat davomida kuzatiladi. Bunday holat ifloslantiruvchilarning tarqahshida qulay hisoblanadi.
Tutatuvchi oqim gigiyenik jihatdan eng nohush deb hisoblanadi. Bunda temperatura faqatgina m a’lum balandlikkacha pasayib boradi, keyin esa ko'tariladi. Quvurdan chiqayotgan gazlar yer yuzasiga qarab harakatlanadi. Bu holat ifloslantiruvchilarning tarqalishida eng noqulay deb hisoblanadi va ifloslantiruvchilarning yer sathidagi maksimal miqdorini, ya’ni Smni hisoblashda bunday sharoit hisobga olinadi.
Nazorat savollari
Do'stlaringiz bilan baham: |
