S. M. Turobjonov, T. T. Tursunov, K. M. Adilova

3.2. Atmosferaning barqarorligi
Atmosferaga kelib tushgan ifloslantiruvchilarning tarqalishi atmosfe­ raning barqarorlik darajasiga bogliq. Atmosfera barqaror boMganda havo vertikal yo‘nalishida yaxshi aralashmaydi va chiqindilar yer yuzasida to'planib qolib yaxshi tarqalmaydi. Pastki atmosferada havo­ ning aralashishi ikkita asosiy omilga bogliq:

2. 
   Temperatura gradiyenti;
   

2. 
   Mexanik turbulentlik (shamolning kuchi);
   

Issiqlik almashinish jarayonlarini aniqlash uchun atrof-muhitdagi temperatura gradiyenti adiabatik vertikal temperatura gradiyenti bilan solishtiriladi.

Agar havoning kicbik bir hajmi atmosferada tepaga qarab harakat qilsa u past bosimli qavatlarga tushib temperaturaning pasayishi hisobiga kengayib boradi. Bu jarayon juda tezlik bilan amalga oshirilishi sababli atrof-m uhit bilan issiqlik almashinish kuzatilmaydi, ya’ni bunday jarayonni adiabatik jarayon deb hisoblash mumkin.
Adiabatik jarayon uchun bosim bilan balandlik o ‘rtasidagi bog'liqlik quyidagi tenglama bilan ifodalanadi:

bunda: p — atmosferaning zichligi;

4. 
   — atmosfera bosim i;
   

g — tortish kuchining tezlashishi;
G — gravitatsion doimiylik;

1. 
   — balandlik;
   

«—» —belgisi balandlik bo‘yicha bosim pasayib borishini ko‘rsatadi. Tarkibida ideal gaz bo‘lgan yopiq sistema uchun term odina-

mikaning 1 qonuni quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:
dQ = dU + pdv = (dh — p d V —Vdp)+ p d V =

4. 
   dh —Vdp + p d V = d h — Vdp = С td T — * dp
   

P

Bunda: Q — berilayotgan issiqlikning miqdori; U — sistemaning ichki energiyasi; pdv — sistemaning bajarayotgan ishi;

1. 
   — sistemaning entalpiyasi;
   

Cp — solishtirma issiqlik sig‘imi;
A diabatik jarayon uchun tenglam a quyidagi ko‘rinishga ega b o‘ladi:

1. 
   d T = — dp P ‘
   

Quyidagi tenglamani birinchi tenglamaga qo‘yganda :