S. K. Ganiyev, M. M. Karimov, K. A. Tashev

Virusga  qarshi  dastur  xillari.
  Virusga  qarshi  dasturlarning 
quyidagi xillari farqlanadi:
- dastur-faglar (virusga qarshi skanerlar);
- dastur-taftishchilar (CRC-skanerlar);
- dastur-blokirovka qiluvchilar;
- dastur-immunizatorlar.
Dastur-faglar  eng  ommaviy  va  samarali  virusga  qarshi  dastur 
hisoblanadi.  Samaradorligi va ommaviyligi bo‘yicha ikkinchi  o‘rin- 
da  dastur-taftishchilar  turadi.  Odatda,  bu  ikkala  dastur  xillari  bitta 
virusga qarshi dasturga birlashtiriladi, natijada uning quwati ancha-
181

---

gina oshadi.  Turli xil blokirovka qiluvchilar va imrnunizatorlar ham 
ishlatiladi.
Dastur-faglar
  (skanerlar)  viruslami  aniqlashda  etalon  bilan 
taqqoslash usulidan,  evristik tahlillashdan va boshqalardan foydala- 
nadi. Dastur-faglar operativ xotira va fayllami skanerlash yo‘li bilan 
muayyan  vimsga  xarakterli  bo‘lgan  niqobni  qidiradi.  Dastur-faglar 
nafaqat  vimslar bilan  zaharlangan  fayllami  topadi,  balki ulami  da- 
volaydi ham, ya’ni fayldan dastur-vims badanini olib tashlab, faylni 
dastlabki  holatiga  qaytaradi.  Dastur-faglar  avval  operativ  xotirani 
skanerlaydi,  vimslami  aniqlaydi  va  ulami  yo‘qotadi,  so‘ngra  fayl­
lami davolashga kirishadi. Fayllar ichida vimslami katta sonini qidi­
rishga  va  yo‘q  qilishga  atalgan  dastur-faglar,  ya’ni  polifaglar  ham 
mavjud.
Dastur-faglar  ikkita  kategoriyaga  bo‘linadi:  universal  va  ixti- 
soslashtirilgan  skanerlar.  Universal  skanerlar,  skaner ishlashi  mo‘l- 
jallangan operatsion  tizim xiliga bog‘liq bo‘lmagan holda,  viruslar- 
ning barcha xillarini  qidirishga va zararsizlantirishga mo‘ljallangan. 
Ixtisoslashtirilgan  skanerlar  vimslaming  chegaralangan  sonini  yoki 
ulaming  bir  sinfini,  masalan,  makroviruslami  zararsizlantirishga 
atalgan. Faqat makroviruslarga mo‘ljallangan ixtisoslashtirilgan ska­
nerlar  MSWORD  va  Excel  muhitlarida  hujjat  almashinish  tizimini 
himoyalashda eng qulay va ishonchli ychim hisoblanadi.
Dastur-faglar skanerlashni  "bir zumda"  bajamvchi monitoring- 
lashning  rezident vositalariga  va  faqat  so‘rov  bo‘yicha tizimni  tek- 
shirishni  ta’minlovchi  rezident  bo‘lmagan  skanerlarga  ham  bo‘- 
linadi.  Monitoringlashning  rezident  vositalari 'tizimni  ishonchliroq 
himoyalashni  ta’minlaydi,  chunki  ular  vimslar  paydo  bo‘lishiga 
darrov  reaksiya  ko‘rsatadi,  rezident  bo‘lmagan  skaner  esa  vimsni 
aniqlash  qobiliyatiga  faqat  navbatdagi  ishga  tushirilishida  ega 
bo‘ladi.
Dastur-faglaming  afzalligi  sifatida  ulaming  universalligini 
ko‘rsatish  mumkin.  Dastur-faglaming  kamchiligi  sifatida  vimslami 
qidirish tezligining nisbatan katta emasligini va vimsga qarshi baza- 
laming nisbatan katta o‘lchamlarini ko‘rsatish mumkin. Undan tash­
qari,  yangi  vimslaming  doim  paydo  bo‘lishi  sababli,  dastur-faglar 
tezda  eskiradi  va  ular  versiyalarining  muntazam  yangilanishi  talab 
etiladi.