S. K. Ganiyev, M. M. Karimov, K. A. Tashev

A
  olingan son 
va identifikator 
V
 dan iborat xabarni 
shifrlaydi  va  shifrlangan  xabarni  qatnashuvchi 
V
  ga  jo ‘natadi. 
Qatnashuvchi 
V
  olingan  xabarni  rasshifrovka  qiladi  va  xabardagi 
tasodifiy  sonni  qatnashuvchi  Aga  yuborgani  bilan  taqqoslaydi. 
Qo‘shimcha u xabardagi ismni tekshiradi.
Tasodifiy 
qiymatlardan  foydalanuvchi 
ikki 
tomonlama
 
autentifikatsiyalash:
A < - В :rB
 
A —> B \  E K(rA,rB, B)
A
 < - 
В
: 
E K(rA,rB)
Ikkinchi  axborotni  olishi  bilan  qatnashuvchi 
V
 oldingi  proto- 
koldagi  tekshirishni  amalga  oshiradi  va  qatnashuvchi 
A
  ga  atalgan 
uchinchi  xabarga  kiritish  uchun  qo‘shimcha  tasodifiy  son 
r-<
 ni 
rasshifrovka  qiladi.  Qatnashuvchi 
A
  uchinchi  xabarni  olganidan 
so‘ng  '■>  va 
r«
  laming  qiymatlarini  tekshirish  asosida  aynan  qat­
nashuvchi 
V
  bilan ishlayotganiga ishonch hosil qiladi.
Autentifikatsiya  jarayonida  uchinchi  tarafni  jalb  etish  bilan 
foydalanuvchilami  autentifikatsiyalashni  ta’minlovchi  protokollar- 
ning  mashhur  namunalari  sifatida  Nidxem  va  Shredeming  maxfiy 
kalitlami  taqsimlash  protokolini  va  Kerberos  protokolini  ko‘rsatish 
mumkin.
Kerberos  protokoli  "mijoz-server"  va  lokal  hamda  global 
tarmoqlarda  ishlovchi  abonentlar  orasida  aloqaning  himoyalangan 
kanalini  o‘matishga  atalgan  kalit  axborotini  almashish  tizimlarida 
autentifikatsiyalash  uchun  ishlatiladi.  Bu  protokolning  Microsoft 
Windows  2000  va  UNIX  BSD  operatsion  tizimlariga  autentifika- 
tsiyalashning  asosiy  protokoli  sifatida  o‘matilganligi  alohida 
qiziqish o‘yg‘otadi.
Kerberos  ishonch  qozonmagan  tarmoqlarda  autentifikatsiya­
lashni  ta’minlaydi,  ya’ni  Kerberos  ishlashida  niyati  buzuq  odamlar 
quyidagi harakatlami bajarishlari mumkin:
149

---

- o‘zini tarmoq ulanishining e’tirof etilgan taraflaridan biri  deb 
ko‘rsatish;
-  ulanishda  ishtirok  etayotgan  kompyuterlarning  biridan  foy­
dalana olish;
-  har  qanday  paketni  ushlab  qolish,  ulami  modifikatsiyalash 
va/yoki ikkinchi marta uzatish.
Kerberos  protokolida  xavfsizlik  ta’minoti  yuqorida  keltirilgan 
niyati  buzuq  odamlaming  harakatlari  natijasida  paydo  bo‘ladigan 
har qanday muammolaming bartaraflanishini ta’minlaydi.
Kerberos  protokoli  oldingi  asming  80-yillarida  yaratilgan  va 
shu  paytgacha  beshta  versiyada  o‘z  aksini  topgan  qator  jiddiy 
o‘zgarishlarga duchor bo‘ldi.
Kerberos  TCP/IP  tarmoqlari  uchun yaratilgan  bo‘lib,  protokol 
qatnashchilarining uchinchi (ishonilgan) tarafga ishonishlari asosiga 
qurilgan.  Tarmoqda ishlovchi Kerberos xizmati ishonilgan vositachi 
sifatida  harakat  qilib,  tarmoq  resurslaridan  mijozning  (mijoz  ilova- 
sining)  foydalinishini  avtorizatsiyalash  bilan  tarmoqda  ishonchli 
autentifikatsiyalashni  ta’minlaydi.  Kerberos xizmati  alohida maxfiy 
kalitni  tarmoqning  har  bir  subyekti  bilan  bo‘lishadi  va  bunday 
maxfiy  kalitni  bilish  tarmoq  subyekti  haqiqiyligining  isbotiga  teng 
kuchlidir.
Kerberos  asosini  Nidxem-Shredeming  uchinchi  ishonilgan 
taraf  bilan  autentifikatsiyalash  va  kalitlami  taqsimlash  protokoli 
tashkil  etadi.  Nidxem-Shreder protokolining ushbu versiyasini  Ker- 
berosga  tatbiqan  ko‘raylik.  Kerberos  protokolida  (5-versiya)  aloqa 
qiluvchi  ikkita  taraf  va  kalitlami  taqsimlash  markazi  KDC  (Key 
Distribution  Center)  vazifasini  bajaruvchi  ishonilgan  server  KS 
ishtirok etadi.
Chaqimvchi  obyekt  A  orqali,  chaqiriluvchi  obyekt  V  orqali 
belgilanadi.  Seans  qatnashchilari,  mos  holda  M
a
  va  M
b
  noyob 
identifikatorlarga  ega.  A  va  V  taraflar,  har  biri  alohida,  o‘zining 
maxfiy kalitini server KS bilan bo‘lishadi.
Aytaylik,  A  taraf V  taraf bilan  axborot  almashish  maqsadida 
seans  kalitini  olmoqchi.  A  taraf tarmoq  orqali  server  KSga  Ы
а
  va 
M
b
  identifikatorlami  yuborish  bilan  kalitlar  taqsimlanishi  davrini 
boshlab beradi:
150

---