S. K. Ganiyev, M. M. Karimov, K. A. Tashev

Imzoni shakllantirish jarayoni
M xabardan xesh-qiymatni
hisoblash
Г
.
a Ni olish va e ni hisoblash
f
к  tasodifiy sonini hosil qilish
_________ T ________
C=kP elliptik chiziq nuqtalarini 
hisoblash. 
r
ni hisoblash
?...
r = 0
Yo-q
Ha
s qiymatni hisoblash
“T
s = 0
Ha
Yo‘q
s va r qiymatlari bo‘yicha raqamli 
imzoni hisoblash
£
TA M O M
5.23-rasm. Elektron raqamli imzoni shakllantirish jarayoni.
5-qadam: ushbu ^ ■ 
sv(mod
o, 
z2 = 
-rv(mod
о ifodalar qiymatlari 
hisoblanadi;
6-qadam: elliptik egri chiziqning c = izjjv+trjr nuqtasi hisobla­
nadi va 
R 
= 
x cb n o d O
ni aniqlang, bu yerda 
x c - c  
nuqtaning x koor- 
dinatasi.
122

---

7-qadam: agar 
R = r
tenglik bajarilsa, u holda “imzo haqiqiy”, 
iiks holda “imzo haqiqiy emas” deb qabul qilinadi.
(  BOSHLANISHI
Imzoni tekshirish jarayoni
s va r qiymatlari bo‘yiclia 
raqamli imzoni hisoblash
Ha
i
0
0
Yo‘q
M xabardan xesh-qiymatni
hisoblash
a Ni olish va e ni hisoblash
e
ga teskari bo'lgan v ni 
hisoblash
Z1 va Z 2 hisoblash
C =kP elliptik egri chiziq
nuqtalarini hisoblash va u
bo’yicha R  ni hisoblash
..i
R = r
Yo‘q
Ha
TA M O M
(Imzo haqiqiy)
/ 
TA M O M
! 
i
\(lmzo haqiqiy emas)/
5.24-rasm. Elektron raqamli imzoni tekshirish jarayoni.
Ushbu jarayon uchun dastlabki (kirishdagi) ma’lumotlar bo‘lib, 
imzolangan M xabar, 
(r, s
) elektron raqamli imzo va ERI ochiq
123

---

kaliti, chiqish natijasi bo‘lib esa, mazkur ERI haqiqiyligi yoki 
haqiqiy emasligi haqidagi axborot hisoblanadi.
Nazorat savollari:
1. Elektron raqamli imzoni shakllantirish sxemasini tavsiflab 
bering.
2. Elektron raqamli imzoni tekshirish jarayonining sxemasini 
tushuntirib bering.
3. AQShning DSS standartini yoritib bering.
4. GOST R 34.10 Rossiyaning standartini tavsiflab bering.
5. 0 ‘z DSt 1092-2009 algoritmi asoslangan matematik 
muammolami tushuntirib bering.
5.6. Steganografiya usullari
Steganografiya so‘zi yunon tilida maxfiy belgilar bilan yozil- 
gan (steganos - sir, graphy - yozuv) ma’nosini bildiradi, tarixi esa 
ming yillami o‘z ichiga oladi. Axborotni steganografik himoya- 
lashni turli texnikaviy, kimyoviy, fizikaviy va psixologik usullar 
yordamida amalga oshirish mumkin.
Steganografiya kriptografiya o‘mini bosmaydi, balki uni 
to‘ldiradi. Steganografiya usullari yordamida xabami bekitish xabar 
uzatilishi faktini aniqlash ehtimolligini anchagina pasaytiradi. Agar 
ushbu xabar shifrlangan bo‘Isa, u yana bir qo‘shimcha himoyalanish 
sathiga ega bo‘ladi. Steganografik usullaridan axborotni ruxsatsiz 
foydalanishdan himoyalashda, tarmoqlami monitoringlashga va 
tarmoq resurslarini boshqarishga qarshilik ko‘rsatishda, ro'yxatda 
ko‘rsatilmagan foydalanuvchilardan dasturiy ta’minotni niqoblash- 
da, ba’zi intellektual mulkka egalik huquqini himoyalashda hamda 
raqamli obyektlami autentifikatsiyalashda foydalaniladi.
Ma’lum steganografik usullarini quyidagi ikkita guruhga ajra- 
tish mumkin:
- moddiy steganografik usullar;
- axborot steganografik usullari.