S. K. Ganiyev, M. M. Karimov, K. A. Tashev

bi]~sir
element aniqlanadi. Rasshif­
rovka qilingan matnda 
r
- o‘miga 
by
simvoli joylashtiriladi.
3-qadam.
Rasshifrovka qilingan matn ajratilmasdan yoziladi. 
Xizmatchi simvollar olib tashlanadi.
Misol.
K= 
kaliti 
yordamida 
T=
G‘ARAMI> dastlabki matnni shifrlash va rasshifrovka qilish talab 
etilsin. Shifrlash va rasshifrovka qilish mexanizmi 5.4-rasmda 
keltirilgan.
Dastlabki matn PAXTA_G‘ARAMI
Kalit G‘0 ‘ZA G‘0 ‘ZA G‘0 ‘Z A
Almashtirilgan
so‘nggi matn KO‘NTG‘ZTALO‘FI
Shifrmatn 
KO‘NTG‘ZTALO‘FI
Kalit G ‘0 ‘ZA G‘0 ‘ZA G‘0 ‘ZA
Rasshifrovka
qilingan matn PAXTA G‘ARAMI
Dastlabki matn PAXTA G‘ARAMI
5.4-rasm. Vijiner matritsasi yordamida shifrlash misoli.
Polialfavitli almashtirish usullarining kriptobardoshligi oddiy 
almashtirish usullariga qaraganda aytarlicha yuqori, chunki ularda 
dastlabki ketma-ketlikning bir xil simvollari turli simvollar bilan 
almashtirilishi mumkin. Ammo shifming statistik usullariga bar- 
doshliligi kalit uzunligiga bog‘liq.
0 ‘rin almashtirish usullari.
0 ‘rin almashtirish usullariga bi­
noan dastlabki matn belgilangan uzunlikdagi bloklarga ajratilib, har 
bir blok ichidagi simvollar o‘mi ma’lum algoritm bo‘yicha al- 
mashtiriladi.
74

---

Eng oson o‘rin almashtirishga misol tariqasida dastlabki ax­
borot blokini matritsaga qator bo‘yicha yozishni, o‘qishni esa ustun 
bo'yicha amalga oshirishni ko‘rsatish mumkin. Matritsa qatorlarini 
toMdirish va shifrlangan axborotni ustun bo‘yicha o‘qish ketma- 
kctligi kalit yordamida berilishi mumkin. Usulning kriptobardosh- 
ligi blok uzunligiga (matritsa o‘lchamiga) bog‘liq. Masalan, uzun­
ligi 64 simvolga teng bo‘lgan blok (matritsa o‘lchami 8x8) uchun 
kalitning 1,6» 109 kombinatsiyasi bo‘lishi mumkin. Uzunligi 256 
simvolga teng bo‘lgan blok (matritsa o‘lchami 16x16) kalitning 
mumkin bo‘lgan kombinatsiyasi 1,4» 1026 ga yetishi mumkin. Bu 
holda kalitni saralash masalasi zamonaviy EHMlar uchun ham 
murakkab hisoblanadi.