S. K. Ganiyev, M. M. Karimov, ica. Tashev

Nazorat savollari:

1. 
   Xeshlash funksiyasining ishlash sxemasini tushuntirib bering.
   
2. 
   SHA-1 xeshlash funksiyasi algoritmini tushuntirib bering.
   
3. 
   GOST R 34.11 Rossiyaning xeshlash funksiyasi algoritmi ishlash sxemasini tavsiflab bering.
   
4. 
   “0‘z DSt 1106:2009” O'zbekiston Respublikasi davlat stan- darti o‘z ichsga oladigan xeshlash funksiyasining ikkita algoritmini yoritib bering.
   

4. 
   Elektron raqamli imzo
   

Elektron hujjatlarni tarmoq orqali almashishda ulami ishlash va saqlash xarajatlari kamayadi, qidirish tezlashadi. Ammo elektron hujjat muallifini va hujjatning o‘zini autentifikatsiyalash, ya’ni muallifning haqiqiyligini va olingan elektron hujjatda o‘zgarishlar- ning yo‘qligini aniqlash muammosi paydo bo‘ladi.

114

Elektron hujjatlarni autentifikatsiyalashdan maqsad-ulami mumkin bo'lgan jinoyatkorona harakatlardan himoyalashdir Bun- day harakatlarga quyidagilar kiradi:

-faol ushlab qolish - tarmoqqa ulangan buzg‘unchi hujjatlarni (fayllarni) ushlab qoladi va o‘zgartiradi.

• 
  maskarad - abonent S hujjatlarni abonent V ga abonent A nomidan yuboradi;
  
• 
  renegatlik — abonent A abonent V ga xabar yuborgan bo‘lsa- da, yubormaganman deydi;
  
• 
  almctshtirish - abonent V hujjatni o‘zgartiradi, yoki yangisini shakllantiradi va uni abonent A dan olganman deydi;
  
• 
  takrorlash - abonent A abonent V ga yuborgan hujjatni abonent S takrorlaydi.
  

Jinoyatkorona harakatlarning bu turlari o'z faoliyatida kompyuter axborot texnologiyalaridan foydalanuvchi bank va tijorat strukturalariga, davlat korxona va tashkilotlariga, xususiy shaxslarga anchagina zarar yetkazishi mumkin.

Elektron raqamli imzo metodologiyasi xabar yaxlitligini va xabar muallifimng haqiqiyligini tekshirish muammosini samarali hal etishga imkon beradi

Elektron raqamli imzo telekommunikatsiya kanallari orqali uzatiluvchi matnlami autentifikatsiyalash uchun ishlatiladi. Raqamli imzo ishlashi bo‘yicha oddiy qo‘lyozma imzoga o‘xshash bo‘lib, quyidagi afzalliklarga ega:

• 
  imzo chekilgan matn imzo qo‘ygan shaxsga tegishli ekan- ligini tasdiqlaydi;
  
• 
  bu shaxsga imzo chekilgan matnga bog‘liq majburiyatlaridan tonish imkon iyatini bermaydi;
  
• 
  imzo chekilgan matn yaxlitligini kafolatlaydi.
  

Elektron raqamli imzo - imzo chekiluvchi matn bilan birga

sonidir.

Elektron raqamli imzo asimmetrik shifrlarning qaytaruvchan- ligiga hamda xabar tarkibi, imzoning o‘zi va kalitlar juftining o‘zaro bog‘liqligiga asoslanadi. Bu elementlaming hatto birining o‘zga- rishi, raqamli imzoning haqiqiyligini tasdiqlashga imkon bermaydi.

Elektron raqamli imzo shifrlashning asimmetrik algoritmlari va xesh-funksiyalari yordamida amalga oshiriladi.

Elektron raqamli imzo tizimining qo'llanishida bir-biriga imzo chekilgan elektron hujjatlami jo'natuvchi abonent tarmog'ining mavjudligi faraz qilinadi. Har bir abonent uchun juft - maxfiy va ochiq kalit generatsiyalanadi. Maxfiy kalit abonentda sir saqlanadi va undan abonent elektron raqamli imzoni shakllantirishda foydalanadi.

Ochiq kalit boshqa barcha foydalanuvchilarga ma’lum bo‘lib, undan imzo chekilgan elektron hujjatni qabul qiluvchi elektron raqamli imzoni tekshirishda foydalanadi.

Elektron raqamli imzo tizimi ikkita asosiy muolajani amalga oshiradi:

• 
  raqamli imzoni shakllantirish muolajasi;
  
• 
  raqamli imzoni tekshirish muolajasi.
  

Imzoni shakllantirish muolajasida xabar jo‘natuvchisining maxfiy kaliti ishlatilsa, imzoni tekshirish muolajasida jo‘natuv- chining ochiq kalitidan foydalaniladi.