S. J. Razzaqov Namangan muhandislik-qurilish instituti

Keramzitning birjinsliligi va boyitish ishlari
Keramzit shag‘ali ishlab chiqaruvchi korxonalardan birida o‘tkazilgan 
izlanishlar shuni ko‘rsatdiki, bitta partiyadagi mahsulotning uyilma zichligi 330 
dan 405 kg/m
3
gacha, o‘rtacha 367kg/m
3 
o‘zgardi. SHu korxonada 40 sutkada 
mahsulot nazorati quyidagilarni ko‘rsatdi: o‘rtacha uyilma zichligi 339 kg/m
3
, 
alohida namunalar uchun 270-470 kg/m
3
. 
Bir necha korxonalarda ishlab chiqarilgan keramzit sifatini o‘rganish shuni 
ko‘rsatadiki, barcha joyda keramzit bir jinsli bo‘lmaydi. Keramzit shag‘alini 
olishning texnologiyasida birjinsli bo‘lmagan xomashyo asosidagi har bir granula 
turlicha ko‘pchiydi, bunda pechdagi haroratning doimiy o‘zgarib turishi ta’sir 
ko‘rsatadi. Natijada keramzit shag‘ali bu turlicha zichlik va mustahkamlikka ega 
ko‘pchigan granulalar yig‘indisidir.
Bunday birjinsli bo‘lmagan to‘ldiruvchini qo‘llab, sifat bo‘yicha birjinsli 
beton olib bo‘lmaydi. Keramzit beton asosida olinadigan konstruksiyalar etarlicha 
mustahkam bo‘lishi uchun, shu to‘ldiruvchining minimal statistik mustahkamligi 
inobatga olinishi, massasi va issiqlik o‘tkazuvchanligini hisoblashda esa 
to‘ldiruvchining maksimal zichligi inobatga olinishi kerak.
Agar to‘ldiruvchi birjinsli bo‘lmasa, u holda betonning hisobiy tavsifi va uni 
konstruksiyada qo‘llashning samaradorligi yuqoridagi kabi amalga oshiriladi.
Keramzitning birjinsliligini oshirishning ikkita yo‘li mavjud: 
a) ishlab chiqarish texnologiyasini zamonaviylashtirish, xomashyoni o‘ta 
sinchkov qayta ishlash, granulalar olish, issitishga tayyorlash, kuydirish va sovitish 
rejimlarini me’yorlash, fraksiyalarga ajratishni yaxshilash; 
b) tayyor keramzit shag‘alini faqat yirikligi bo‘yicha emas, balki donalar 
zichligi bo‘yicha ham fraksiyalarga ajratish. 

---

136 
Keramzit shag‘alini boyitish, bu uni donalari zichligi bo‘yicha sinflargsha 
ajratishdir. Nisbatan engil keramzit donalari bu yaxshi ko‘pchigan donalar bo‘lib, 
nisbatan og‘ir keramzit donalari bu kam ko‘pchigan va yuqori mustahkamlikdagi 
donalar xisoblanadi. Keramzit shag‘alini sinflarga ajratish qaynovchi qatlam 
texnologiyasi asosida bajariladi. Qaynovchi qatlam texnologiyasida talab etilgan 
zichlikdagi havoni pastdan yuqoriga qarab mayda donadorli material qatlamidan 
o‘tkaziladi.
Qaynovchi qatlam yoki cho‘ktiruvchi – ajratuvchi muhitning zichligi 
boyitilayotgan keramzit donasi zichligiga bog‘liq holda tanlanadi. Masalan, agar 
keramzit donasining zichligi 0,5-0,7 g/sm
3
bo‘lsa, u holda zichligi 0,6 g/sm
3 
bo‘lgan muhitda zichligi 0,5-0,6 g/sm
3
bo‘lgan keramzit donalari oqadi, katta 
zichlikka egalari esa cho‘kadi. Natijada keramzit ikkita nisbatan birjinsli sinfga 
ajraladi. 
Zichligi 0,6 g/sm
3
bo‘lgan qaynovchi qavatda og‘irlashtirgich sifatida 
tuyilgan keramzit fraksiyasi 0,315-0,63 mm dan olish mumkin. Xuddi shunday 
fraksiyali tuyilgan g‘isht qavat zichligi -0,8 g/sm
3
ni beradi, fraksiyasi 0,14-0,315 
mm li kvars qumi-1,2 g/sm
3
qavatni beradi. 
Keramzit shag‘alini qaynovchi qavatda og‘irlashtirgich qo‘llamasdan ham 
navlarga ajratish mumkin. Bu holatda og‘irlashtirgich vazifasini keramzit shag‘ali 
bajaradi.
U uzluksiz separatorning klassifikatsiyalovchi kamerasiga tushadi va bunda 
ostki panjaradan ventilyator yordamida havo uzatiladi (rasm 5.12). Havonining 
ma’lum tezlikda uzatilishi natijasida keramzit shag‘ali navlarga ajratiladi: nisbatan 
og‘ir donalar pastga cho‘kadi, engillari esa yuqori qavatni egallaydi.
Keramzit shag‘ali va boshqa g‘ovak to‘ldiruvchilarni boyitish faqat quruq 
sharoitda bajarilishi kerak deb hisoblanadi, ya’ni ularni namlash mumkin emas va 
KMK da keramzit shag‘alining namligi 2% dan oshmasligi lozim. Biroq keramzit 
shag‘alini qo‘llashda uni suvda namlashni texnologiya talab etadi.

---

137 
Ayniqsa 
engil 
betonlar 
ishlab 
chiqarish 
texnologiyasida 
g‘ovak 
to‘ldiruvchilarni namlash tavsiya qilinadi, bunda ularning beton qorishmasida 
suvni shimib olishi kamayadi.
SHu sababli keramzit graviysini navlarga ajratishni suvda amalga oshirishni 
tadqiqotchilar tavsiya etishadi. Bunday separator ikkita transportyor bilan 
jihozlangan suvli vannadan iborat va birinchi transportyor vanna tubiga cho‘kgan 
donalarni qabul qilsa, ikkinchisi suv yuzidagilarni qabul qiladi. Keramzitning 
suvda bo‘lishi 5 sekunddan oshmasligi kerak. 
Suv bu keramzit shag‘alining dona zichligi bo‘yicha ikkita sinfga ajratuvchi 
mos muhitdir. Bunda quyidagi natijani keltirish mumkin. Olingan keramzit 
shag‘alining uyilma zichligi 435 kg/m
3
. Undan separatsiya davomida uyilma 
zichligi 371 kg/m
3
bo‘lgan nisbatan engil donalar (massa bo‘yicha 65% yoki hajm 
bo‘yicha 76%) va nisbatan og‘ir donalar -635 kg/m
3
(massa bo‘yicha 35% va hajm 
bo‘yicha 24%) olinadi. Betonga ishlatilgan keramzit mustahkamligi -6 MPa, suv 
yuzasidagi keramzit mustahkamligi- 6 MPa, suv tubiga cho‘kgani esa – 16 MPa ni 
tashkil etdi.
Natijada suv yuzasidagi keramzitdan samarali issiqlikdan himoyalovchi 
beton, cho‘lganidan esa sementni tejagan holda konstruksion beton olindi.
SHu sababli, keramzitning bir jinsliligini oshirishning ikkita yo‘li mavjud: 
a) ishlab chiqarish texnologiyasini takomillashtirish, xomashyoni to‘g‘ri 
tanlash; 
b) olingan tayyor mahsulotni dona zichligi bo‘yicha navlarga ajratish.