S. I. Osipova bo`lajak o`qituvchilarning kasbiy faoliyatidagi maqsadlilik, tashkilotchilik, mas'uliyatlilik kabi shaxsiy fazilatlarning mavjudligi tadqiqotchilik kompetensiyasi sifatida qaraydi

S.I. Osipova bo`lajak o`qituvchilarning kasbiy faoliyatidagi maqsadlilik, tashkilotchilik, mas'uliyatlilik kabi shaxsiy fazilatlarning mavjudligi tadqiqotchilik kompetensiyasi sifatida qaraydi.
Tadqiqotchilik kompetentsiya shakllantirish ,avvalo, talabaning kryativlik, ilmiy yangiliklar yaratish, va ijodkorlik qobilyatlarini rivojlantirishdan boshlanadi. Hech kimga sir emaski , faqat o'quv dasturiga qat'iy amal qilish, nazariy materialni yodlash, konspekt qilish o`quv dasturining hali ham asosiy qismini tashkil etmoqda. Talabalarda ilmiy izlanish,ilmiy tadqiqotlar olib borish ko`nikmalarini shakllntirib borish uchun esa o`quv dasturining ko`p qismini mustaqil ta’lim egallashi juda muhim.
Avvalo,talabalarda ilmiy tadqiqot haqida yetarlicha tushincha bo`lishi bilan birga mustaqil ish orqali ko`nikmalar ham paydo bo`lishi lozim. Universitet professor-o'qituvchilari bilan konferentsiyalar, davra suhbatlari, seminarlarda talabalar tinglovchi bo`lib ishtirok etishi lozim. Bular orqali talabalarda tadqiqotchilik haqida nazariy bilimlar shakillanadi. Talabalar shu bilimlar orqali o'z sa'y-harakatlrini tadqiqotchilik qobilyatini rivojlantirishga yo'naltiradi. Tadqiqot faoliyati talabalarni o`z ustida ishlash, aqliy mehnat qobiliyati darajasini oshirish, tadqiqotchilik malakasini oshirishga xizmat qiladi. Eng avvalo, talabalar tadqiqotning ahamiyatini tushunishlari kerak. Shu sababli universitet talabasi tadqiqot muammolarini hal qila olishida kompetentsiyaviy salohiyatni rivojlantirishni talab qiladi.
Talabalarning qiziqishi bo`yicha ilmiy izlanishlar olib borishga yo`naltirish bilan ularda ijodiy fikrlash, o'z fikrini himoya qila olish vaziyatdan tez chiqib keta olish, muamolarga yechim topa olish kabi fazilatlar shakillantiriladi.
Umuman olib qaralganda tadqiqotchilik kompetensiyasi bo`lajak kadrlarni raqobatbardoshligini oshirishga ham yordam beradi. Chunki talaba kelajakda yuqori malakali mutaxassis bo'lib chiqishi kerak. Shunday qilib, oliy o`quv yurtlarida bo`lajak o`qituvchilarda tadqiqotchilik kompetensiyasini shakllantirish ham juda muhim hisoblanadi.
Tadqiqot natijalarini tahlil qilish quyidagi xulosalar chiqarishga imkon berdi:

1. Sinfdagi talabalarning tadqiqot qobiliyatlari va ko'nikmalarini shakllantirish jarayoni talabaning shaxsiyatining malakaviy xususiyatlarining eng muhim tarkibiy qismlari bo'lib, ular dunyoning yaxlit tasviri, qobiliyatlari, ilmiy bilim qobiliyatlari, uning natijalariga qiymat munosabati va o'z taqdirini o'zi belgilash va ijodiy o'z-o'zini rivojlantirishni ta'minlash bilan tavsiflanadi.

С позиции Faol yondashuv nuqtai nazaridantalabalarning tadqiqot qobiliyatlari va ko'nikmalari tizimli ta'limdir. Ushbu imkoniyatda ular o'zlarining tuzilishiga ega bo'lgan bir qator tarkibiy qismlarga ega. Bunday tarkibiy qismlardan: epistemologik, texnologik, ijodiy va shaxsiy. Tadqiqot qobiliyatlari va ko'nikmalarining mazmuni ularning didaktik birligi sifatida namoyon bo'ladi. Funktsional komponentlar (ilmiy-mafkuraviy, axloqiy, kommunikativ, axborot-samarali, ta'lim, shaxsiy rivojlanish) uning protsessual tomonini aks ettiradi.

2. сформированностиTalabalarning tadqiqot qobiliyatlari va ko'nikmalarini shakllantirish holati bir qator aniqlangan ko'rsatkichlar va darajalarni (adaptiv, reproduktiv, evristik, ijodiy) o'z ichiga olgan maxsus mezonlar (tadqiqot motivatsiyasi, ilmiy fikrlash uslubi, o'quv tadqiqotiga texnologik tayyorgarlik, shaxsning ijodiy faoliyati) yordamida aniqlanadi. Matematik statistika usullari o'rganilayotgan hodisalarning tizimli va yaxlit tabiati haqida xulosa chiqarishga asoslangan tarkibiy qismlar orasidagi o'zaro bog'liqlik va o'zaro bog'liqlik mantig'ini yaratishga imkon berdi.

3. Tahlil muammoni shakllantirish ilmiy-tadqiqot ko'nikmalarini talabalar ochib moyillik fakulteti ijodiy ta'lim-da saqlab, uning yo'nalganligi uchun davlat standartlari, kasb-hunar ta'limi; yordam uchun oqlash foydalanish darajasini shakllantirish , ilmiy tadqiqot, malaka va ko'nikmalarini biri sifatida ishlashi mezonlari sifatini yanada oshirish, o'qituvchi tayyorlash texnologiyasi; olib keldi rivojlantirish va ta'rifi ko'rsatkichlari, mezonlari, darajalari, ilmiy va uslubiy tayyorgarlik o'qituvchilari uchun shakllanishini ilmiy-tadqiqot ko'nikmalarini talabalar; u ko'rsatadi nisbati soni talabalar ko'ra darajasini shakllantirish , ilmiy tadqiqot, malaka va ko'nikmalarini muvofiq ilmiy va uslubiy tayyorgarlik o'qituvchilari uchun ularning shakllanishi, qaysi demakdir kerak rivojlantirish bilan birga, didaktik shart-sharoitlar, dasturlari va usullarini ekanligini aniqlash samaradorligini oshirish va ularning shakllanishi.

4.Samaradorligini shakllantirish ilmiy-tadqiqot ko'nikmalarini talabalar professor-o'qituvchilar tomonidan taqdim quyidagi birlashtirish didaktik shartlari: shakllantirish qiymati munosabat talabalar tomon ilmiy-tadqiqot faoliyati va natijalari; tashkiloti mavzu-mavzu hamkorlik tizimi "o'qituvchi - talaba" jarayonida uchebnik.domahsnee faoliyati; tashkil etish bo'yicha Kafedra professor-o'qituvchilari ilmiy-tuhfasi-bir ijodiy muhit beradi birligi chuqur o'rganish va akademik fanlar va ish ilmiy-tadqiqot; rivojlantirish, ijodiy faoliyati, talabalar orqali taqdim erkinlik, tanlash, ilmiy-tadqiqot mavzu, foydalanish bir yaxlit tabiati, mazmuni, ilmiy tadqiqot va hisobga olgan holda individual ta'lim tajribasi; - pedagogik ilmiy usul va texnologiyalar hal ilmiy-tadqiqot vazifalari va muammolari.

5.Talabalarning tadqiqot qobiliyatlari va ko'nikmalarini shakllantirish dasturi o'qituvchining yaxlit pedagogik jarayonda faoliyatining muayyan bosqichlariga mos keladigan didaktik sharoitlar сформированностиva talabalarning tadqiqot qobiliyatlari va ko'nikmalarini shakllantirish darajasiga bog'liqligini aks ettiradi. Ishlab chiqilgan dasturda quyidagi bosqichlar ketma-ketligi aniqlanadi: maqsad, mazmunli, texnologik va refleksiv.

6.Talabalarda tadqiqot ko'nikmalari va ko'nikmalarini shakllantirish metodikasi o'qituvchi va talabalarning instrumental-didaktik vositalar asosida o'zaro bog'liq harakatlarining izchil tizimi bilan ifodalanadi. O'qituvchining faoliyati quyidagilarni o'z ichiga oladi: talabalarning o'quv-tadqiqot ishlarining holatini monitoring qilish; mavzu bo'yicha dasturiy va qo'shimcha materiallarning mazmunini tahlil qilish va tanlash; o'quvchilarning o'quv va ilmiy-tadqiqot ishlarining faol shakllari va usullari orqali tadqiqot sifatida o'quv bilimlarini tashkil etish; talabalarga tadqiqot vazifasi yoki muammolarini tanlash imkoniyatini berish; tadqiqot qobiliyatlari va ko'nikmalarini zarur instrumental-didaktik vositalar bilan shakllantirish jarayonini ta'minlash; Biz tanlagan texnika o'quv fanini chuqur o'rganish va ilmiy-tadqiqot ishlarini bog'lash, oliy o'quv yurtida o'qishning butun davri uchun o'quv-tadqiqot faoliyatini tashkil etish imkonini beradi.

7.Talabalarning tadqiqot qobiliyatlari va ko'nikmalarini shakllantirishning optimal darajasi o'qituvchi va talabalar faoliyatining o'zaro bog'liqligi bilan bog'liq bo'lib, u quyidagi omillar to'plamini hisobga olgan holda aniqlanadi: tadqiqot qobiliyatlari va ko'nikmalarini shakllantirish bo'yicha o'qitishning maqsadi, mazmuni, tabiati va usullari, o'quvchilarning haqiqiy didaktik imkoniyatlari va yosh xususiyatlari (1-5kurs). Ushbu omillarning barchasi TTIP talabalarida tadqiqot qobiliyatlari va ko'nikmalarini shakllantirishning haqiqiy jarayonida o'zaro bog'liq.

8.Talabalarning o'quv-tadqiqot ishlarini takomillashtirish mavzusi alohida o'qituvchi emas, balki kafedra o'qituvchilari jamoasi hisoblanadi. Talabalarning tadqiqot qobiliyatlari va ko'nikmalarini shakllantirish jarayonini ilmiy tashkil etish faqat fakultetda o'quv-tadqiqot jarayonida ilmiy rahbarlik darajasini umumiy oshirish fonida mumkin. Buning asosiy sharti va vositasi o'quv jarayonida o'quv jarayonining me'yoriy-ma'rifiy, amaliy funktsiyalarini oshiradigan talabalarda tadqiqot qobiliyatlari va ko'nikmalarini shakllantirishning pedagogik jihatdan boshqariladigan tizimini qurishdan iborat.