S h. T. T o’qsonov, B. S. U m arov, S. D. A yrapetyan, G. A

Korxonaning moliyaviy istiqboli va ko’rsatkichlari. 
A gar korxona yangi tashkil 
etilgan b o ’Isa, unda korxona egasining shaxsiy kapitalini k o ’rsatish, rejali balans tuzish, 
istiqbolini baholash keltirilishi lozim . Shu bilan birga kutilm agan sarf-xarajatlar uchun 
m uayyan m ab lag ’lam i ajratib q o ’yish kerak. A gar korxona jam oasi harakatda b o ’lsa, 
u n d a oxirgi ikki-uch yil ichidagi darom ad va zararlar haqida balansli hisobotni va 
bugungi holati haqidagi m a’lum otni taqdim etish lozim.
K o ’rsatilgan beshta b o ’lim uchun 11 yordam chi shakl tuziladi.
1-shakl. Z ayom olish uchun berilgan arizaning m aqsadi va uning asoslanishi.
2-shakl. Shaxsiy m oliyaviy deklaratsiya.
3-shakl. K orxonaning batafsil ta ’rifi.
4-shakl. B ozom ing tahlili.
5-shakl. R aqobatchilar.
6-shakl. K orxonaning joylashtirilishi.
7-shakl. K orxonaning ishchilari.
8-shakl. B oshqaruv.
9-shakl. Tashkil etilayotgan yoki kengaytirilayotgan korxona uchun m oliyaviy 
m a ’lum ot.
10-shakl. H arakatdagi korxonani sotib olish uchun m oliyaviy m a ’lumot.
1 1-shakl. R ahbar uchun qisqacha xulosa.
Q ator chet el m ualliflari biznes-rejaning rasm iylashtirilishi shakliga e ’tiborni 
qaratm oqdalar. Q o g ’oz, papka, yozuv, varaqlarning sifati, y a ’ni tashqi k o ’rinishi hujjatni 
o ’qiyotganda m a ’lum taassurot qoldirishi mumkin. X atosiz, toza yozilgan hujjat ishonch 
va hurm at u y g ’otadi. G.Berl A Q Sh turli shtatlarining to ’qqiz rayonlari tadbirkor 
b oshqaruvchilarining tresti hisoblanm ish ishbilarm onlar forum i m a’qullagan nam unali 
biznes-rejaning ta ’rifini keltiradi. Bu quyidagilardan iborat: H ajm i 40 betgacha. Spiral 
m ahkam lagich bilan m ahkam langan. M uqovada kom paniyaning nom i yozilgan. Titul 
v a ra g ’ida esa kom paniyaning nom i va m anzili yozilgan. Reja ikki betda yozilgan b o ’lib, 
kom paniyaning bugungi operatsiyalari va rejalari haqidagi qisqacha axborotdan 
boshlanadi. B o ’linm alam ing nom lari ilova qilingan. M atnda yetakchi xodim va 
investorlar haqida batafsil m a’lum otlar berilgan. Buxgalteriya hisoboti b o ’yicha 
m aslahatchilam ing va yurist-konsultantlarning taqrizlari keltiriladi. B iznes-rejani ishlab 
chiqishda undagi b o ’lim lar ta ’rifi qisqa, tushunarli b o ’lishiga alohida e ’tibor berish 
lozim . Chunki bular biznes-rejaga qiziquvchi shaxs yoki bank xodim ining undagi 
m ateriallam i o ’q ish -o ’qim asligini belgilab beradi. X ulosa qisqa b o ’lib, biznes-rejaning 
barch a b o ’lim larini qam rab olishi lozim . X ulosada quyidagi m a’lum otlar m avjud b o ’lishi 
tavsiya etiladi:
- korxonaning nom i, uning yuridik manzili;
- aloqa qilish uchun shaxs, uning telefoni;
- biznesning turi;
- kerakli zayom ;
- zayom ning m aqsadi;
40

---

- m avjud aktivlar;
- m ahsulot va bozor (m ahsulotning qisqacha ta ’rifi, uning real sotish im koniyatlari);
- boshqaruv (asosiy m ulk egasi va uning yordam chilarining ta ’rifi);
- m oliyaviy rejalar;
- sotish va daromad hajm ining o ’sish im koniyatlari k o ’rsatiladi.
M oliyaviy vositalarni ja lb qilish m uhim bosqichlardan hisoblanadi. Faoliyatining 
dastlabki paytlarida ishbilarm onning ishni boshlashi uchun m oddiy m ablag’lari yetarlicha 
b o ’lmaydi. Pul m ablag’lari kam chiligini aksiyalam i chiqarish, y a ’ni korxona kapitali va 
darom adiga b o ’lgan huquqni qisman boshqalarga berish, tijorat banklaridan zayom lar 
olish y o ’li bilan bartaraf etishi mumkin. Bunda korxona aksiya yoki qarz m ajburiyatlarini 
sotib oiuvchi yuridik va jism oniy shaxslar, tijorat banklari bilan o ’zaro aloqa qila 
boshlaydi. B ank kreditlari qisqa muddatli, o ’rta muddatli va uzoq m uddatli b o ’lishi 
m um kin. B ozor m unosabatlariga o ’tish jarayonida banklar tom onidan qisqa m uddatli 
kredit berish shakli keng q o ’llanilm oqda. Banklarning korxonalarga kredit berishi turli 
xildagi sug’urta operasiyalari bilan bog’liqdir. Inshoot, m oddiy zaxiralar va korxonaga 
qarashli boshqa m ulklar su g ’urta qilinishi m umkin. Bu hollarda korxonalar su g ’urta 
kom paniyalar bilan m unosabat o ’m atadi. Aksiya, obligasiya va boshqa qim m atbaho 
q o g ’ozlarni sotib olish yoki ularni sotishda korxonalar ja m g ’arm a bozori, y a ’ni 
qim m atbaho qog’ozlar bozoriga m urojaat etadi. Korxona aloqa qilayotgan tashkilotlar 
soni ju d a k o ’p b o ’ladi. U lar ichida turli xil fond biijalari, kredit-m oliya institutlari, 
investision ja m g ’arm alar, individual investorlar etakchi o ’rinni egallaydilar.