S. H. Sirojiddinov nomidagi respublika akademik litsey tabiiy fanlar

S.H.Sirojiddinov nomidagi respublika akademik litsey tabiiy fanlar
kafedrasi biologiya fani o’qituvchisi Aslanova M.A. va Radjabova M.E.
lardars ishlanmasi
1-LABORATORIYA MASHG‘ULOTI
Mavzu: Turning morfologik mezonini aniqlash.






1-LABORATORIYA MASHG‘ULOTI
Mavzu: Turning morfologik mezonini aniqlash.


Laboratoriya mashg‘ulotning maqsadi: ta’lim muassasalari atrofida keng tarqalgan ikki xil tur yoki uning gerbariysi yoki kolleksiyasidan foydalanib turning morfologik mezoni bilan tanishish, turga xos morfologik belgilarni aniqlay olish, morfologik mezonga ko‘ra individlarning bir turga yoki har xil turga mansubligini aniqlash.


Laboratoriya jihozlari: 2 ta turga mansub o‘simliklarning 3-5 tadan gerbariysi yoki
tirik namunalari.


Ishning borishi:
1. 0‘simlik namunalarini diqqat bilan o‘rganing.
2. 0‘simliklami morfologik mezon asosida turlarga ajrating.
3. Har bir turga morfologik tavsif bering.
4. Har bir turga mansub o‘simliklarning ildizi, poyasi, bargi, gulkosa, gultojbargi,
mevasining shakli va rangiga e’tibor bering.
5. 0‘simlik tupidagi gul va mevalar soni, ularning rangi va shakliga ahamiyat bering.
6. Jadvalni to`ldiring,

Xususiyatlar	1-o‘simlik turi	2-o‘simlik turi
0‘simlik nomi
Sistematikadagi o‘mi
Ildiz sistemasi turi
Bargi oddiy yoki murakkab
Bargining tomirlanishi
Bargining poyada joylashuvi
Poyasi od yoki yog'och
Poyasining fazoda joylashuviga koda turi
Gulqo'rg'oni oddiy yoki murakkab
To'pguli
Mevasi

1 - tojdor chittak; 2 - katta chittak;
3 - lazorevka chittagi;
4 - moskovka chittagi.
.

1 - karam kapalagi; 2 - qichitqio't kapalagi

1 - qushlarda; 2 - sutemizuvchilarda; 3 - hasharotlarda jinsiy dimorfizm


A)1 - zaharli ayiqtovon;
2 - achishtiruvchi ayiqto - B) Qora kalamushning fadosh turlari. 3 - sudraluvchi ayiqtovon. fadosh turlar
Topshiriq. Tur mezonlarining mohiyatini va ularga misollarni joylashtiring.









Fiziologik mezon

Morfologik mezon







Biokimyoviy mezon

Geografik mezon

Tur mezonlari









Genetik mezon

Ekologik mezon










Mezonlar mohiyati:
1. Bir turga kiruvchi individlarning tashqi va ichki tomonidan o'xshashligini ifodalaydi.
2. Har xil turga kiruvchi organizmlar o'zining kimyoviy tarkibi, oqsil, uglevod, peptidlar, nuklein kislotalar va boshqa organik moddalari bilan farq qiladi.
3. Mazkur mezon ostida har bir turga kiruvchi organizmlarning konkret muhit sharoitida yashashi, unga moslashganligini tushunish lozim.
4. Bir turga kiruvchi individlarda hayotiy jarayonlar, ayniqsa ko'payishning o'xshashligi bo'ladi.
5. Tur tarqalgan hudud katta yoki kichik, har joyda yoki yoppasiga bo'lishi mumkin.
6. Bu mezonda har bir turga xos xromosomalar soni, tuzilishi, maxsus bo'yoqlar bilan bo'yalishi tushuniladi.
Misollar:
1. Drozofilada 2 ta, bezgak chivinida va qora kalamushda ham 2 ta qiyofadosh turlar ma'lum.
2. Ayrim turlar, masalan, kanareykalar, terak va tollar, lovushqonlar o'zaro chatishishi va nasl berishi mumkin.
3. Har bir tur uchun DNK molekulalari va hujayradagi oqsillarning sifati va miqdori bilan farq qiladi. 4. Ba'zan ikki uch turning areali o'xshash bo'lishi yoki ba'zi turlarning ishg'ol qilgan areah nihoyatda keng maydonni egallashi mumkin
5. Dalalar, o'tloqzorlarda zaharli ayiqtovon, sernam yerlarda sudraluvchi ayiqtovon, daryo, ko'lmak chetlarida, botqoqliklarda achishtiradigan ayiqtovon turlari uchraydi.
6. Qora kalamushning ikkita qiyofadosh turining birida 38 ta, ikkinchisida 42 ta xromosoma bor.7. Karam va turpda 18 tadan xromosoma bor.8. Katta chittak va lazarevka chittagi. 9. Dehqon chumchuq va bog` dehqon chumchuq. 10. Ko`p bargli lyupin va sariq lyupin. 11. Yevropa va Sibir qoraqarag`ayi. 12. Qora kalamushlarning har xil sondagi xromosomaga ega turlari bor