С. Газиназарова. И. Ахмедов. Б. Мухамедгалиев. А. Хожиев

Кимёвий ифлосланиш –
экотизимга, унга ёт бўлган ёки фон 
миқдоридан ошадиган миқдордаги ифлословчи моддаларнинг киритилиши. 
Ландшафт экологияси –
ландшафтларни ўсимликлар ва муҳит 

---

150 
ўртасидаги экологик муносабатларни таҳлил қилиш орқали, типологик даража, 
табиий комплексларнинг структураси ва ҳаракатини, табиий комплекслар 
таркибий қисмларининг ўзаро таьсирини ҳамда жамиятнинг ланжшафтларнинг 
табиий ташкил этувчисига таьсирини модда ва энергия балансини таҳлил 
қилиш орқали ўрганадиган илмий йўналиш. 
 Ландшафтнинг экологик сиғими – 
ландшафтнинг салбий оқибатларсиз 
организмларнинг нормал ҳаёт фаолиятини ёки муайян антропоген нагрузкани 
таъминлаш қобилияти (берилган инвариант даражасида). 
Литосфера –
Ернинг қаттиқ қобиғи, Ер пўсти ва юқори мантиянинг бир 
қисмини ичига олади. 
Моддаларнинг айланиши –
моддаларнинг (абиоген ва биоген) 
атмосферада, гидросферада ва литосферада юз берадиган ҳодисаларда кўп 
маротаба иштирок этиш қонуниятли жараёни. Ерда Қуёш энергияси 
моддаларнинг икки хил: катта ёки геологик ҳамда кичик ёки биологик 
айланишини келтириб чиқаради. Моддаларнинг катта айланашини сувнинг 
айланишида ва атмосфера циркуляциясида кўринади. Моддаларнинг кичик 
айланиши катта айланиш асосида ривожланади ва моддаларнинг тупроқ, 
ўсимликлар, микроорганизмлар ва ҳайвонлар ўртасида доиравий айланишида 
ифодаланади.
Ноқулай ва хавфли табиат ҳодисалари –
атроф муҳитда 
кузатиладиган, инсон ва унинг хўжалик фаолияти учун хавф туғдирадиган 
ҳодисалар.Улар ҳам табиий, ҳам антропоген характер касб этиши мумкин. Уз 
навбатида бундай ҳодисалар техноген характердаги авариялар келтириб 
чиқариши мумкин. Ноқулай ва хавфли табиат ҳодисалари қуйидагиларга 
бўлинади: космик (Куёш активлиги, магнит бўронлари, метеорит тушиши ва 
б.), геологик (вулқонларнинг отилиши, ер қимирлаши, цунами), геоморфологик 
(сурилмалар, селлар, ўпириш, чўкиш, кўчкилар ва б.), иқлимий ва гидрологик 
(тайфунлар, гирдоблар, шторм, қирғоқларнинг емирилиши, термоэрозия, 
тупроқлар эрозияси, грунт сувлар сатҳиниг ўзгариши ва б.), геокимёвий (атроф 

---

151 
муҳитнинг ифлосланиши, тупроқлар шўрланиши, ва б.), ёнғинлар (ўрмон, дашт, 
торф ёнғинлари), биологик (қишлоқ хўжалик зараркунандаларининг, қон 
сўрувчи, заҳарли ҳайвонларниг, оммавий кўпайиши, эпидемиялар). Ноқулай ва 
хавфли табиат ҳодисалариниг энг юқори даражада намоён бўлиши - бу 
экологик фалокатдир. 
Ноосфера –
«ақл сфераси», биосфера ривожланишиниг фикрловчи 
инсоният манфаатлари йўлида ўзгарадиган олий босқичи. Бунда инсоннинг ақл 
билан, оқилона олиб борадиган фаолияти биосфера ривожланишининг асосий, 
белгиловчи омили бўлади.