S. E. Xolmurotoy, N. T. Shoyusupova

Shaxsiy tomorqa xo‘jaligi 
shaxsiy va oilaviy daromadlarning shakllanishida 
muhim  rol  o'ynaydi.
Jamiyat rivojlanishining murakkab ijtimoiy-iqtisodiy davrida shaxsiy tomorqa 
xo‘jaligi aholining b a’zi guruhlari uchun asosiy daromad manbai b o iib  qoladi.
98

---

7.2.  Boyiik  va  qashshoqlikka  doir  ijtimoiy  qarashiar.  Daromadlardagi
 
farqlarning  ijtimoiy  nisbiyligi  va  yashash  minimumi
Iqtisodiy  nuqtai  nazardan  boyiik  va  qashshoqlikni  nom inal  va  tannarx 
k riîeriylar  (o 'ic h am lari)  orqali  farqlanadi.  Ijtim oiy  kriteriy lar  iqtisodiy 
kriteriylarga  mos  keladi  (chunki  bu  holatlar  bir-birini  belgilaydi)
Haqiqatdan ham , insonlar qancha katta daromadlarga ega bo‘lsalar, ulaming 
statusi shuncha yuqori bo'ladi.
Shu bilan birga aytish kerakki, qashshoqlik va boyiik kategoriyalari nisbiydir. 
Bu  nisbiylikning  aniq  formalari  mavjud:
1.  Darom ad olish har bir sohada kasb, mashg‘ulotlam ing mavqeini oshiradi, 
lekin  ham isha  darom ad  va  kasblam ing  baland  m avqei  bir-biriga  to ‘g‘ri 
kelavermaydi.  O dam lar  ongiga  chuqur  o'rnashib  oigan  tushunchaga  ko‘ra 
darom adlar  ikkiga  bo‘linadi,  ya’ni  «qiyin»  va  «yengil»  daromadlarga.
Albatta,  «qiyin»  daromadlam ing  mavqei  «yengil»  daromadlarga  nisbatan 
ancha past.  Ba’zi bir chet ellik tadqiqotchilaming sanoatda olib borgan tajribalari 
shuni  ko‘rsatadiki,  hatto  ishchilar  ham   oyük  m aoshi,  darom adi  qancha  katta 
b o im asin  og‘ir, zararli,  qiyin ishlarda ishlashni xohlamaydilar. Chunki insoniy 
qadriyatlardan  eng  muhimi  hisoblangan  sogiiqni  hech  qanday  boyiik  bilan 
tenglashtirib  bo'lmaydi.
2.  M ulk  va  pul-boylik  ko‘plab  hayotiy  m uam m olam i  hal  qilishda  yordam 
beradi,  y a’ni  hayotni  mumkin  qadar  uzaytirishi,  kasalliklaming  oldini  olishi, 
sogMiqni  mustahkamlashi,  to ‘liq baxt  berishi,  obro‘-e ’tibor keltirishi,  madaniy 
saviyasini  o ‘stirishi  mumkin.
3.  Qashshoqlik va boyiik  aniq tushunchalardir.  Turli guaihlam ing  hayotga 
munosabati, ehtiyojlari doirasi turlicha bo'iadi.  Ba’zilar o ‘zlarining boshqalarga 
nisbatan  ko‘proq  daromadlari  bilan  hayotiy  ehtiyojlarini  qondira  olmaydilar, 
lekin boshqa birovlar boshqalarnikiga nisbatan ancha kam b o ig a n  daromadlari 
bilan  ham   hayotiy  ehtiyojlarini  qondirishlari  m um kin.  K im lar  uchundir 
qim m atbaho taqinchoqlar zarur,  eng kerakli  ehtiyoj bo‘lsa,  boshqalaiga yaxshi 
yashash uchun  bu narsalar ahamiyatga ega boim aydi.  Eng yuqori daromadlar 
evaziga  yashayotgan  kishilar  bir-biriga  o'xsham aydilar,  eng  past  daromadli 
kishilar ham  o ‘zlarining qashshoqliklari bilan bir-birlaridan farqlanadilar. Yana 
shuni  xulosa  qilib  aytish  mumkinki,  boylar  ham   ham m a  imkoniyatlarga  ega 
emaslar,  qashshoqlar  ham m a  imkoniyatlardan  m ahrum   emaslar.
4.
  Ba’zi odam lar butun hayoti, m ehnat faoliyati davomida qashshoq bo‘lishi 
ham, badavlat bo‘lishi ham  mumkin. Turli sabablarga ko‘ra daromadning miqdori 
o'zgaruvchan bo'lishi mumkin.  Ba’zida insonda pul mablag‘i yetarlicha b o ‘lib, 
biror  narsaga  ortiqcha  ehtiyoj  sezmasligi  mum kin,  lekin  b a’zan  biror  narsaga 
juda qattiq ehtiyoj sezish mumkin, lekin yetarli pul-mablag‘i bo‘lmasligi mumkin. 
Bunda m ehnat,  bandlik,  uning doimiyligi katta ahamiyatga ega bo‘ladi.
99

---

5.  Ba’zi  bir  shaxslar  hozim ing  o ‘zida  katta  pul  daromadning  egasidirlar, 
boshqa birovlar esa kelajakda katta daromad keltiruvchi m ehnat vazifasini yoki 
katta  mulkni  boshqarib  turgan  boiishlari  mumkin.
6.  Odamlar  pul-mablag‘larini  yig‘ish  bilan  ham  shug'ullanadilar.  Kimlar 
uchundir bu ortiqcha mablag‘  bo iish i  m um kin,  boshqalar esa o ‘z ehtiyojlarini 
minimal  holatda qondirgan holda pul-m ablag‘ni  tejab yig‘adilar.
7.  Ko'plab odamlar tadbirkorlik kapitaliga egadirlar, bu ham rasmiy jihatdan 
boylik hisoblanadi.
8.  Kam ta’minlangan oilalar o‘zlarini m a’naviy jihatdan qanday his qilishlari 
nuqtai  nazaridan  aytish  mumkinki,  qashshoqlik  va  boylik  nisbiydir.  Y a’ni,  bu 
erda  gap  qashshoq,  kambag'al  kishUarga  jam iyatda  turlicha  m unosabatning 
mavjudligi,  bunday  insonlar jam iyat  tom onidan  berilayotgan  ijtimoiy  e ’tibor 
yordam haqida bormoqda.
Darom adlar darajasini oshirish m uam m olarini hal etishda iste’mol byudjeti 
asosida  aholini  minimal  darom ad  bilan  ta’minlashga  alohida  e’tibor  qaratish 
lozim.