tomonidan bir xilda tushunilmaydi, anglanmaydi. Sotsiologik tadqiqotlar shuni
ko‘rsatadiki, barcha xodimlar ham mehnatga munosabatlarini aniq, to ‘g‘ri tahlil
qila olmaydilar.
Xodimlaming ozchilik qismi o'zlarining mehnatga munosabatlarini yagona,
umumlashtiravchi, falsafiy tushuncha bilan izohlaydilar, chunki ular o‘z mehnat
faoliyatlari davomida shunday xulosa chiqarganlar, ya’ni o ‘z tajribalari deb
hisoblaydilar.
Odamlaming mehnatni asoslashga oid fikrlari ko‘p hollarda o‘z fikrlari bilan
emas, balki urf boigan turli usullar bilan aniqlanadi. Masalan, jamiyatda mehnat
axloqining o'zigajalb qiluvchi vam aium bir sterotipgaaylangan variantlari mavjud
bu variantlar orqali sodda, hamma uchun tushunarli, qulay javoblami olsa boiadi,
bu quyidagi savollar orqali amalga oshiriladi, «Umuman ishga
qanday munosabatda
boiish zarur?», «Hozirgi sharoitlarda ishga nisbatan qanday munosabatda boiish
kerak?», «Bizning kasbimiz, bizning ijtimoiy ahvolimizdagi odam ishga nisbatan
qanday munosabatda boiishi zarur?», «Haqiqiy inson ishga nisbatan qanday
munosabatda boiishi lozim?» va boshqalar.
Mehnatni asoslashning turli xil aspektlari turlicha tushuniladi va ifodalanadi.
Shuningdek, shunday aspektlar ham borki, ular har doim hamma uchun tushunarli
va ko'pchilikka yaqin. Ulami quyidagi keng tarqalgan va ominabop fikrlar ifodalaydi:
® ish men uchun — eng asosiysi, mablag' ishlab topish — eng yaxshi maqsad,
ya’ni inson o ‘z hayoti davomida oldiga qo‘yish mumkin boigan maqsadlardan
biri;
« ish men uchun — hammasidan muhim, faqat mehnat, faoliyat, mansab
yashashning m a’nosini bildiradi, men ishga bor kuchimni sarf qilishni istayman;
• ish — bu muhim, lekin boshqa narsalarga, qadriyatlarga qarshi boimasligi
lozim, ya’ni hayotni toidirishi zarur;
• ish bu — bajarilishi lozim boigan, lekin haddidan oshirib yuborish mumkin
boim agan faoliyatdir;
« ishga jiddiy, lekin oddiy munosabatda boiish zarur;
® ish bu koiigilsiz zarurat, agar yashash uchun mablagim etarli boiganida
edi, umuman ishlamagan b o iar edim (agar u atrofdagilar tomonidan muhokama
qilinmasa edi).
Sotsiologik fanda azaldan ehtiyojlarni ikkiga boiib, ya’ni birinchi ehtiyojlar va
ikkinchi ehtiyojlar sifatida oiganiladi. Birinchi ehtiyojlarga tabiiy va moddiy,
ikkinchiga esa ijtimoiy va ahloqiy ehtiyojlar kiradi. Shunga muvofiq ular birinchi va
ikkinchi asoslarga ajratiladi. Ular orasidagi munosabatlar juda murakkab, o‘z
variantlariga ega, bu esa ko'plab nazariyalami va ijtimoiy texnologiyada qo'shimcha
usullaming paydo boiishga olib keladi;
Birinchidan, agar birinchi turdagi ehtiyojlar ikkinchidan ko'proq boisa, birinchi
ehtiyojlaming qondirilishi ikkinchi ehtiyojlarni bajarilishiga yordam beradi, kuch
bagishlaydi.
Ikkinchidan, agar birinchi va ikkinchi turdagi ehtiyojlar teng kuchga ega boisa,
83
ulami bir vaqtning o‘zida amalga oshirish m ehnatda zarur b oigan, samarali
natijalami beradi. Bu esa bir vaqtning o‘zida jismoniy, ma’naviy shaxs boigan
inson uchun tabiiydir.
Do'stlaringiz bilan baham: