S. E. Xolmurotoy, N. T. Shoyusupova


insoming biron-bir maqsadga yunaltirilgan ijtimoiy foydalifaoliyaûdir



Download 5,92 Mb.
Pdf ko'rish
bet84/305
Sana26.01.2022
Hajmi5,92 Mb.
#411997
1   ...   80   81   82   83   84   85   86   87   ...   305
Bog'liq
Iqtisodiy sotsiologiya S. E. Xolmuratov 2005

insoming biron-bir maqsadga yunaltirilgan ijtimoiy foydalifaoliyaûdir.
 
Dastlab inson o‘z harakatlarining maqsadini aniqlaydi.  Maqsadning mavjud boiishi 
ongli mavjudot boigan insonning mehnatini, masalan, ot yoki mashina bajaradigan 
ish  tushunchasidan  ajratib  turadi.  Maqsadga  ega  boigan  inson  tabiat  mahsuli  -  
bug’doy  yoki javdar,  yog’och  yoki  loy,  paxta  tolasi, jun  yoki  teridan  foydalanib, 
yangi  mahsulot  yaratadi,  ya’ni  o‘z  organizmining  jismoniy  va  aqliy  quwatidan 
foydalanib,  mehnat  harakatlarini ongli  ravishda va izchillik bilan bajaradi.
Asoslar  —  faollikning  omillari,  ikkinchidan  esa  -   faollikning  o‘zi,  uning 
oicham i,  barqarorligi,  ana  shu  asoslarning  borligidan  dalolat  beradi.
Mehnatni  asoslash  va  mehnatdan  qoniqish  o‘rtasida  qat’iy  ravishda bir-biriga 
bogiiqliq, bir-biriga tobelik bor.  Bu quyidagilarda ko'rinadi.
Mehnatga  nisbatan  yetarli,  pozitiv  munosabatning  mavjudligi  o‘z  samarasini 
beradi,  mehnatning  manfaatlarga  mos  kelishi  katta  qoniqish  beradi.  Mehnatdan, 
uning  samarasidan  qoniqishning  hosil  boiishi,  mehnat  faoliyatiga  ko‘pchilikni 
jalb eta boshlaydi.
Odamlarning  mehnatga  m unosabatini  o ‘rganishda  ko‘pgina  sotsiologlar 
mehnatdan  qoniqish  masalasiga  katta  e’tibor  qaratadilar,  boshqa  sotsiologlar  esa 
mehnatning  asoslab,  dalillar  keltirishga  harakat  qiladilar.  Har  holda  har  ikkala 
holatda  ham  mohiyat  (ma’no)  bor,  chunki  ular  ijtimoiy-iqtisodiy  taraqqiyotda 
mustaqü  maqsadlar,  yo'nalishlar  sifatida  ko'rib  chiqilishi  lozim.
Mehnatni  asoslash  borasidagi  qarama-qarshiüklaming  mazmuni  quyidagicha:
Asoslar  dalillar!  -   bu  mehnat  faoliyatining  real  (mavjud  boigan)  omiilaridir, 
mehnat  faoliyatida  ular  e’tiborga  olinadi,  ular  tom onidan  m ehnat  faoliyati 
boshqariladi, ularga bo‘ysunadi.  Shuning bilan bir qatorda bu omillar insoning o‘zi
82


tomonidan  bir  xilda  tushunilmaydi,  anglanmaydi.  Sotsiologik  tadqiqotlar  shuni 
ko‘rsatadiki,  barcha  xodimlar  ham  mehnatga  munosabatlarini  aniq,  to ‘g‘ri  tahlil 
qila olmaydilar.
Xodimlaming  ozchilik  qismi  o'zlarining  mehnatga  munosabatlarini  yagona, 
umumlashtiravchi,  falsafiy tushuncha  bilan  izohlaydilar,  chunki  ular  o‘z  mehnat 
faoliyatlari  davomida  shunday  xulosa  chiqarganlar,  ya’ni  o ‘z  tajribalari  deb 
hisoblaydilar.
Odamlaming  mehnatni  asoslashga  oid  fikrlari  ko‘p  hollarda  o‘z  fikrlari  bilan 
emas,  balki urf boigan  turli  usullar bilan  aniqlanadi.  Masalan, jamiyatda  mehnat 
axloqining o'zigajalb qiluvchi vam aium  bir  sterotipgaaylangan  variantlari  mavjud 
bu variantlar orqali sodda,  hamma uchun tushunarli,  qulay javoblami olsa boiadi, 
bu quyidagi savollar orqali amalga oshiriladi, «Umuman ishga qanday munosabatda 
boiish  zarur?»,  «Hozirgi  sharoitlarda  ishga  nisbatan  qanday  munosabatda  boiish 
kerak?»,  «Bizning  kasbimiz,  bizning  ijtimoiy  ahvolimizdagi  odam  ishga  nisbatan 
qanday  munosabatda  boiishi  zarur?»,  «Haqiqiy  inson  ishga  nisbatan  qanday 
munosabatda boiishi lozim?» va boshqalar.
Mehnatni  asoslashning  turli  xil  aspektlari  turlicha  tushuniladi  va  ifodalanadi. 
Shuningdek, shunday aspektlar ham borki,  ular har doim hamma uchun tushunarli 
va ko'pchilikka yaqin.  Ulami quyidagi keng tarqalgan va ominabop fikrlar ifodalaydi:
® ish  men  uchun  — eng  asosiysi,  mablag'  ishlab  topish  — eng  yaxshi  maqsad, 
ya’ni  inson  o ‘z  hayoti  davomida  oldiga  qo‘yish  mumkin  boigan  maqsadlardan 
biri;
«  ish  men  uchun  —  hammasidan  muhim,  faqat  mehnat,  faoliyat,  mansab 
yashashning  m a’nosini  bildiradi,  men  ishga  bor  kuchimni  sarf qilishni  istayman;
•  ish  —  bu  muhim,  lekin  boshqa  narsalarga,  qadriyatlarga  qarshi  boimasligi 
lozim,  ya’ni  hayotni  toidirishi  zarur;
• ish  bu  — bajarilishi  lozim  boigan,  lekin  haddidan  oshirib  yuborish  mumkin 
boim agan  faoliyatdir;
« ishga jiddiy,  lekin oddiy  munosabatda boiish  zarur;
® ish  bu  koiigilsiz  zarurat,  agar  yashash  uchun  mablagim  etarli  boiganida 
edi,  umuman  ishlamagan  b o iar edim  (agar u  atrofdagilar tomonidan  muhokama 
qilinmasa edi).
Sotsiologik  fanda  azaldan  ehtiyojlarni  ikkiga boiib,  ya’ni birinchi  ehtiyojlar va 
ikkinchi  ehtiyojlar  sifatida  oiganiladi.  Birinchi  ehtiyojlarga  tabiiy  va  moddiy, 
ikkinchiga esa ijtimoiy va ahloqiy ehtiyojlar kiradi.  Shunga muvofiq ular birinchi va 
ikkinchi  asoslarga  ajratiladi.  Ular  orasidagi  munosabatlar  juda  murakkab,  o‘z 
variantlariga ega, bu esa ko'plab nazariyalami va ijtimoiy texnologiyada qo'shimcha 
usullaming paydo  boiishga olib keladi;
Birinchidan, agar birinchi turdagi ehtiyojlar ikkinchidan ko'proq boisa, birinchi 
ehtiyojlaming  qondirilishi  ikkinchi  ehtiyojlarni  bajarilishiga  yordam  beradi,  kuch 
bagishlaydi.
Ikkinchidan, agar birinchi va ikkinchi turdagi ehtiyojlar teng kuchga ega boisa,
83


ulami  bir  vaqtning  o‘zida  amalga  oshirish  m ehnatda  zarur  b oigan,  samarali 
natijalami  beradi.  Bu  esa  bir  vaqtning  o‘zida  jismoniy,  ma’naviy  shaxs  boigan 
inson  uchun  tabiiydir.

Download 5,92 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   80   81   82   83   84   85   86   87   ...   305




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish