S. E. Xolmurotoy, N. T. Shoyusupova

Internet saytlari
1. http://www.ecsocman.edu.ru - Ijtimoiy, iqtisodiy va sotsiologik tadqiqotlami 
hamda eng so‘nggi ma’lumotlarni o‘zida jamiagan veb-sahifa.
2. http://www.bearingpoint.uz — “O’zbekiston iqtisodiyoti” axborotnomasining 
veb-sahifasi.
3. http://www.msses.ru/prev/departments/sociology/ann - Rossiyada iqtisodiy 
sotsiologiya yoxud g’oyalar almashinuvi xo'jaligi haqidagi veb sahifa.
4. http://www.zoom in and get more detail, [eng] - “Iqtisodiy sotsiologiya” 
elektron oynoma veb sahifasi.
5. http://sociology.rutgers.edu - Putger Universiteti Sotsiologiya boiimining 
rasmiy sayti.
40

---

ÏIÏ BOB
TASHKILOTLAR SOTSIOLOG1YASI
3 .l.Tashkilotlarning ijtimoiy mazmuni, shakllari, tizimga oid qirra va
funksiyalari
Tashkilot - bu yagona niehnat sharoitida, maqsadga yo‘naltirilgan, mehnat 
mazmunida tashkii topgan odamlar birlashmasi. Tashkilotlarga odamlar mehnat 
faoliyati olib borish uchun birlashadilar. Yakka tartibdagi faoliyatdan tashkilotdagi 
faoliyat afzalroq, chunki:
• uyushgan faoliyat foydaliroq;
• raqobat qobiliyatiga ega;
• samarali;
• egiluvchan, texnika va texnologiya yangiliklariga tezroq javob beradi.
Tashkilot tushunchasining o‘zi tartibga solingan, «qurilgan» birlashma ma’nosini
anglatadi. Tashkilotlar xilma-xil bo'lib, ularning ijtimoiy shakllari quyidagicha:
1. 
Oilaviy.
Oilaviy tashkilotlarda qarindosh-urug‘chilik aloqalari bilan mehnat 
chambarchas bog‘lanib ketadi. Bu holat odamlar orasidagi ijtimoiy-iqtisodiy 
munosabatlami, mulk va daromad taqsimlash huquqlarini yengillashtirali. Aloqalar 
esa, ishdan tashqari vaqtda ham bo'laveradi, ayniqsa, tashqi muhitga nisbatan 
ishonch vajipslanish darajalari judayuqori bo‘ladi.
2. 
Rasmiy.
Tashkilot a ’zolari orasida qarindosh-urug‘chilik aloqalari bo'lmaydi. 
Bunday tashkilot erkin fuqarolar orasidagi shartnoma asosida paydo boigan 
birlashmadir. Rasmiy tashkilot ichidagi munosabatlar rasmiy, ishga aloqador asosda 
quriladi. Hamma shaxsiy manfaatlar tashkilot tashqarisida qoladi.
Tashkilotning ijtimoiy shakllari: 
ixtiyoriy 
va 
ixtiyorsiz■
Ular orasidagi farqlar 
juda murakkab va noaniq. Hoziigi sharoitda hamma tashkilotlar ixtiyoriy hisoblanadi.
Tashkilot nafaqat odamlardan iborat tuzilma, balki ijtimoiy tizimga oid 
xususiyatlar majmuasidir 
(3.1-chizma):
Ijtimoiy-mehnat xususiyat.
Tashkilotning eng oddiy belgisi shundaki, odamlar uning ichida bir-biriga ta’siri 
o'tkazadi, bir maqsadga qaratilgan mehnat kuchlari bilan almashadilar. Tashkilot 
bunday holatda ma’lum maqsadga xizmat qiluvchi mashinaga o‘xshab ketadi. Odamlar 
muloqotda bir-biri bilan yaxshi bo‘lishsa, ularning tashkiloti salmoqli, fayzli, o'zlari 
ham inoq bo'ladilar. Odamlar yagona harakat qatnashchilari, ularning harakati 
jamoa hissiyotiga asoslangan boiib, ular yagona guruh tarzida ishlab chiqarish 
maydoniga chiqadilar.