S burxonov, O‘. Xudoyorov, Q. Norqulova, N. Ruzikulova, L. Goibova matematika umumiy o‘rta ta’lim maktablarining

4.
Qoldiqli bo‘lishni hisoblang:
1000 : 30 140 : 3 290 : 6
900 : 40 160 : 3 480 : 7
5.
3 ta sonning yig‘indisi 1000 ga teng. Birinchi va ikkinchi 
sonlar yig‘indisi 650 ga teng. Uchinchi sonni toping.
6.
Misollarni ustun shaklida yeching:
7523 – 6818 4834 + 3594 6987 + 587
8937 – 7025 8722 – 1096 4354 + 262
7.
Abu Rayhon Beruniy Hindistonga qilgan safaridan 
so‘ng 1030-yilda yozilgan asarida Amerika qit’asi 
bor ligini ilmiy bashorat qildi. Oradan 462 yil o‘tib, 

---

87
yevropalik dengizchi Xristofor Kolumb Amerika qit’a-
sini kashf qildi. Bu qit’a borligi bashorat qilin ganiga 
necha yil bo‘ldi va u nechanchi yilda kashf etildi?
 
 
 
Pozitsion va nopozitsion sanoq sistemalari
Raqamlarning yozuvdagi joylashuviga, ya’ni 
pozitsiyasiga bog‘liq sanoq sistema pozitsion 
sanoq sistema deb ataladi.
Pozitsion sanoq sistemasida berilgan sonning qiymati 
sonni tasvirlovchi raqamlarning egallagan o‘rniga 
bog‘liq bo‘ladi.
 
Masalan: 222 sonida bir xil raqamlar 
yozilgan, lekin joylashgan o‘rniga qarab ularning 
qiymati turlicha.
Nopozitsion sanoq sistemasida
belgining qiymati 
uning egallagan o‘rniga bog‘liq emas. Masalan: 
maxsus belgi yoki ba’zi xalqlar alifbosidagi har bir 
harf ma’lum bir songa teng bo‘lgan. So‘zlardagi 
harflar ifodalagan sonlarni qo‘shib, turli sonlar hosil 
qilingan. Bunda harf qayerda joylashishidan qat’i 
nazar u bir xil qiymatga ega bo‘lgan.
1.
Quyida sonlarni ifodalayotgan shakllar berilgan.
= 2
= 5 = 8
Ular turli usulda joylashtirildi:
a) b) d)
Bu raqamlar pozitsion sistemada nechani anglatadi?
Nopozitsion sistemada-chi?

---

88