S avezbayev

 
2. Avtomatlashtirilgan yer tuzish hisoblashlari tizimi va vositalari 
Yer tuzish masalalarini avtomatlashtirilgan tarzda yechish, LIAТni loyiha-
lash va yaratish doirasida amalga oshiriladi. 3-bobda yoritilgan avtomatlashtirilgan 
tizimlarni yaratish kontseptsiyasiga, xususan, tizimlilik, modullik, bo’laklarga 
bo’lish va lokal optimallash kontseptsiyalariga mos tarzda, oldiniga yer tuzishning 
ayrim masalalarini yechishga yo’naltirilgan, zarurat tug’ilganda dasturiy 
modullardan tashkil topgan mustaqil bloklar loyihalanadi. YEТLIAТning har bir 

---

107 
loyiha oldi tizimi YEТLIAТning kompleks vositalarini tashkil etuvchi, interfeyslar 
tizimi orqali tizimdan foydalanuvchilar (yer tuzuvchi mutaxassislar) bilan, 
ma’muriy, tashkiliy va moddiy-texnik tadbirlar orqali esa – ular faoliyat ko’rsa-
tadigan loyiha tashkilotlari bilan bog’langan har xil turdagi ta’minotlarga ega. 
Umulashtirilgan chizmadan (21-rasm) ko’rinib turibdiki, tizimni va 
avtomatlashtirilgan hisoblash vositalarini yaratish jarayonida quyidagi turdagi 
ta’minotlarni ishlab chiqish kerak: 
matematik
–
berilgan shaklda keltirilgan matematik usullar, modellar va 
algoritmlar to’plami;
texnik 
– 
bir-biriga bog’langan va birgalikda harakatlanuvchi texnik vositalar 
majmui (tayyorgarlik, ma’lumotlarni kiritish va ularni manipulyatsiya qilish, katta 
hajmdagi ma’lumotlar fayllarini uzatish uchun masofali aloqa vositalari); 
ma’lumotlarga kompleks ishlov berish
– ularni hujjatlashtirish va ko’rsatish, 
loyihaviy yechimlar arxivini yuritish (saqlash, nazorat qilish, tiklash, boshlang’ich 
va natijaviy ma’lumotlarni ko’paytirish); 
Тizim 
foydalanuvchis
i 
Yer tuzishni 
loyihalashni 
avtomatlashtirish 
vositalari majmuasi 
Loyiha tashkiloti 
bo’limi 
B
1
B
1
B
1
Маtematik
ta’minot 
Техnik
ta’minot 
Axborot 
ta’minot 
Dasturiy 
ta’minot
1 
2 
3 
4 
Маtema-
tik
usullar 
Матеmа-
tik 
modellar 
Loyihalash 
algoritmlari 
Ma’lumot-
larni tayyor-
lash va kiri-
tishning 
texnik 
vositalari 
Ma’lumot-
larni uza-
tishning 
texnik 
vositalari 
Ma’lumotlarga dasturli 
ishlov berishning texnik 
vositalari 
Ma’lumotlar
ni ananaviy 
shaklda 
berishga 
moslashgan 
ma’lumotlar 
tizimi 
Ma’lumot-
larning 
avtomatlash-
tirilgan 
banki (ABD) 
shaklida 
tashkil 
etilgan 
Umum-
tizim 
dasturiy 
ta’minot
и 
Amaliy 
dasturiy 
ta’minot
i 
So’rovlar 
uchun ma’-
lumotlar 
Hujjatlar 
tizimi 
Lingvinis
tik 
tа’minot 
Uslubiy 
ta’minot 
Тashki-
liy ta’mi-
not 
5 

---

108 
21-rasm. YEТLIAТ tizimi va vositalarining umumlashtirilgan chizmasi. 
axborot
 – 
ma’lumotlarni ham ananaviy, ham ma’lumotlarning
avtomatlashtirilgan banki shaklida taqdim etish tashkil etilgan yer tuzish 
hisoblashlarini avtomatlashtirilgan tarzda bajarish uchun zarur ma’lumotlar tizimi; 
dasturiy