S a m a r q a n d d a V l a t u n I v e r s I t e t I r a h m o n q u L o r z I b e k o V

Qilmadim shukronae, soldurdi tufrog‘ oshima,
Qilmadi juz dardu g ‘am hamdam musohib qoshima,
Haq о ‘zi rahm aylagay ohi sahar ко ‘z yoshima,
Tafriqa toshini yog‘durdi zamona boshima,
Xonumon ovora, selobi havodis surdiman.

---

Oh, bu umri kiromi satfi g ‘aflat ayladim,
G‘ussai beftuda asbobi nadomat ayladim,
Bilmadim о ‘z aybimi xalqqa mazammat ayladim,
Shukr shahdin bilmadim kufroni ne ’mat ayladim,
Zaxmi neshi ro‘zg‘or ahlini talhu tundiman.
Bu, albatta, hayotning turli-tum an zarbalariga duch kelib, 
alam idan o ‘ziga dushm an xonu beklarni, diyonatsiz kimsalarni 
ayamay fosh etgan, yurt qayg'usida iztirob chekib, o ‘z maqsadiga 
erisha olmagan dono, lekin jabrdiyda insonning umri oxiridagi achchiq 
saboqlari, Ollohdan shafqat so‘rab qilgan iltijolaridir.
Keksalik yillaridagi bunday pushaymonliklaming sabablari Turdi 
Farog‘iy umr daftarining yoshlik va o ‘rta yoshlik yillaridagi sahifalarini 
varaqlaganimizda ravshan bo ‘lib qoladi. Abdulazizxondan iltifot 
k o ‘rgan, saroyda yuz 
u ru g ‘i b o sh liq la rid a n b o ‘lgan T u rd i 
Subhonqulixon hokimiyatga kelgach, aziyat chekkan, izzat-hurmati 
haqoratlangan, oqibatda shoim ing qarashlari, xatti-harakatlarida 
«portlash» yuz beradi. Subhonqulixondan norozi bo ‘lgan urug‘ 
boshliqlariga qo'shiladi, hokimiyatga qarshi boshlangan va ancha yillar 
davom etgan qo ‘zg‘olonlarda qatnashadi. 0 ‘z siyosiy faoliyati va 
qalam i, so‘zining kuchi, ta ’siri bilan Subhonqulixonni, uning 
siyosatini, arkonu davlatini fosh etishga, badnom qilishga kirishadi. 
Ilgari A bdulazizxon saltanatini, uning xush zam onini m aqtab 
qasidanam o sh e’rlar, ishqiy-lirik asarlar yaratgan b o ‘lsa, endi 
mamlakat va xalq taqdiri, Subhonqulixon amaldorlarining qilmishlari 
haqidagi asarlami yozishga o‘tadi. Shu tarzda, Turdining hayoti va 
qismatidagi bir-biridan farq qiluvchi shart-sharoitlar uning siyosiy- 
ijtimoiy qarashlarida ham , badiiy ijodida ham ikki xil qutbning 
maydonga kelishiga sabab bo‘ladi.
U mamlakatda tinchlik va osoyishtalik vujudga keltiradigan siyosiy 
yo‘lni urug‘ oqsoqollari, beklar ham da amaldorlaming mamlakat 
h u k m d o ri b o s h c h ilig id a b a h a m jih a t b o ‘lgan h o ld a y u rtn i 
boshqarishida, adolat, insof va diyonat asosida ish tutishlarida deb 
bildi. U hukm dom i fuqaro ahvolidan doimo voqif bo‘lishga chaqiidi, 
unga maslahatlar berdi:

---

Shohlik uldur, oni hukmu so'zi bir kerak,
Adi yoyini qurnb, rost nishon tir kerak.
Rostrav, dini durust, peshasi tadbir kerak.
T urdining ayniqsa «Bu m ulk...», «Tor ko‘ngulli beklar...» 
g‘azallarida yurt va xalq taqdiri masalasi asosiy ijtimoiy mavzular 
sifatida nam oyon bo'ladi. T o ‘qson ikki o ‘zbek u ru g 'larin in g
parokandaligi, noittifoqliligi shoir yuragini qiynaydi, tug‘yonga 
keltiradi.Ulamingjipslashishi, bir yoqadanbosh chiqarishlari vatan 
va millat taqdiri uchun naqadar zarurligini iztirob bilan tashviq 
etadi. B uning sababchilari b o 'lg an o 'zb o sh im ch a beklarning 
befarosatligi va manmanliklarini achchiq, ta’sirii iboralar, tashbehlar 
orqali fosh qiladi, birlashish, ittifoqqa kelish shiorini o'rtag a 
tashlaydi:
Tor ко ‘ngulluk beklar man-man demang, kenglik qiling,
To ‘qson ikki bovli о ‘zbek yurtidir, tenglik qiling.
Bimi qipchoqu xitoyu, bimi yuz , nayman demang,
Qirqu yuz , ming son bo ‘lib, bir jon oyinlik qiling.
Bir yaqodin bosh chiqarib, barcha bir to ‘ng‘a kirib,
Bir о ‘hgurluk, bir tirizlik, bir yoqo, yenglik qiling.