S. A. Abdurahmonov, sh. A. Hakimov

Sinov qorishmalari uchun tarkibni hisoblash.
Beton
tarki-
bini
hisoblash
uchun
quyidagi
ma’lumotlar
zarur:
beton
markasi
R
b
,
beton
aralashmasini
oson
to‘ldiruvchanligi,
shuningdek,
dast-
labki
materiallarning
tafsiloti
–
sementning
faolligi
R
s
,
sement,
qum,
shag‘al
yoki
mayda
toshning
to‘kilma
va
haqiqiy
zichligi,
shag‘al
yoki
mayda
toshning
g‘ovakliligi
hamda
donalarining
yirikligi.
Masala.
O‘rtacha
qalinlikdagi
beton
pol
uchun
R
b
=
30
MPa
bo‘lgan
M300
markali
og‘ir
beton
tarkibini
tanlash
va
barabanning
foydali
hajmi
V
=
1200
l
bo‘lgan
beton
aralashtirgichda
qorishmaga
sarflanadiga
materialni
hisoblab
topish
talab
etiladi.
Beton
aralash-
masining
suriluvchanligi
S
1
=
2...4
sm.
Dastlabki materiallar tafsiloti:
faolligi
R
s
=
44
MPa
bo‘lgan
portlandsement,
quruq
tashkil
etuvchilarning
to‘kma
zichligi
ρ
t.s
=
1200
kg/m
3
;
ρ
t.q
=
1500
kg/m
3
;
ρ
t.ch(sh)
=
1600
kg/m
3
;
ularning
haqiqiy
zichligi
ρ
s
=
3100
kg/m
3
;
ρ
q
=
2600
kg/m
3
;
ρ
ch
=
2700
kg/
m
3
;
fraksiyalangan
granit
chaqiq
toshning
g‘ovakliligi
0,41;
mayda
tosh-
ning
yirik
donasi
40
mm,
yirik
kvars
qumning
yirikligi
W
q
=
4%,
mayda
toshning
namligi
W
ch
=
1.
Suv-sement
nisbatini
quyidagi
ifodadan
hisoblab
topamiz:
R
b
=
AR
s
(S/Sem
–
0,5).

---

133
Bu
ifoda
o‘zgartirishlardan
keyin
quyidagi
ko‘rinishga
ega
bo‘ladi:
S/Sem
=
AR
s
/(
R
b
+
0,5
A
)
=
(0,65
+
44)/(300
+
0,5
×
0,65
×
4)
=
0,65.
A
=
0,65
koeffitsiyentin
yuqori
sifatli
materiallar
kabi
QMQ
dagi
19-jadvaldan
tanlaymiz.
1
m
3
beton
aralashmasi
uchun
suv
sarfi 
S
ni
blok
va
ustunlarni
betonlash
uchun
beton
aralashmasi
konusini
berilgan
cho‘kishini
hi-
sobga
olib
jadvaldan
aniqlaymiz:
S
1
=
2...4
sm.
Yirik
to‘ldirgich
sifa-
tida
yirikligi
40
mm
mayda
tosh
ishlatib
suriluvchan
beton
aralash-
masini
hosil
qiladi,
S
=
175
kg.
1
m
3
betonga
sarflanadiga
sement
miqdori:
Sem
=
S
/(S/
Sem
)
=
175/0,65
=
269
kg
ni
tashkil
qiladi.
1
m
3
beton
uchun
sarflanadiga
quruq
holatdagi
mayda
tosh
miq-
dorini
quyidagi
ifodadan
aniqlaymiz:
Ch
V
k ch
t ch
ch
=
=
=
+
⋅
1
.
.
/
/
α ρ
ρ
1
1
0,41 1,3/1600+1/2700
1422 kg.
Donalar
surilish
koeffitsiyentinin
qiymati
α
=
1,3
ni
tavsiyalarga
muvofi
tanlaymiz.
1
m
3
betonga
quruq
qum
sarfin
quyidagi
ifodadan
aniqlaymiz:
S
[1–
(Sem/ρ
s
+
S
/1000
+
Sem/ρ
ch
)]ρ
q
=
=
[1–(269/3100
+
175/1000
+
1422/2700)]2600
=
551
kg.
Natijada
betonning
quyidagi
taxminiy
nominal
(tajriba)
tarkibiga
ega
bo‘lamiz,
kg/m
3
:
Sement
.................................269
Suv
.......................................175
Qum
.....................................551
Chaqiqtosh
...........................1422
Jami
.....................................2417

---

134
Oxirida
olingan
qiymat
beton
aralashmasining
hisob
zichligidir,
ya’ni
ρ
tb.k
=
2417
kg/m
3
.
Olinadigan
beton
miqdori
koeffitsiyentin
quyidagi
ifodadan
to-
pamiz:
β =
=
⋅
⋅ +
⋅
+
1
S
K
em
T K
T K Ch T K
/
/
/
ρ
ρ
ρ
1:(269/1200+551/1500+
+1422/1600)) 0,68.
=
Sinov
qorishma
–0,05
m
3
(50
l 
)
beton
arlashmasiga
ketgan
ma-
terial
sarfin
yuqorida
keltirilgan
nominal
beton
tarkibiga
asoslanib
hisoblab
topamiz,
kg:
Sement
..................................269
×
0,05
=
13,45
Suv
........................................175
×
0,05
=
8,75
Qum
......................................551
×
0,05
=
27,55
Chaqiqtosh,
kg
.....................1422
×
0,05
=
71,1
Barcha
materiallar
hisobda
belgilangan
miqdorda
tortiladi
va
ulardan
beton
aralashmasi
tayyorlanadi,
uning
suriluvchanligi
stan-
dart
konus
yordamida
aniqlanadi.
Agar
konus
1
sm,
ya’ni
belgilan-
gandan
kam
cho‘ksa,
u
holda
beton
aralashmasining
suriluvchan-
ligini
oshirish
uchun
10%
sement
va
suv
qo‘shiladi
(sementdan
13,45
×
0,1
=
1,345
kg,
suvdan
8,75
×
0,1
=
0,875
kg).
Sement
va
suv
qo‘shilgan
beton
aralashmasi
qo‘shimcha
rav-
ishda
yaxshilab
aralashtiriladi
va
suriluvchanligi
tekshiriladi.
Agar
konusning
cho‘kishi
3
sm
ga
teng
bo‘lsa
(bu
ko‘rsatilgan
chegaraga
muvofi
bo‘ladi),
u
holda
10%
suv
va
sement
qo‘shilganligi
hisobga
olib,
materiallarning
haqiqiy
sarfin
aniqlash
uchun
qayta
hisob
qili-
nadi.
Bunda
ularning
nisbiy
hajmi
aniqlanadi,
m
3
:
Sement
..................................(13,45
+
1,345)/3100
=
0,0048
Suv
........................................(8,75
+
0,875)/1000
=
0,0096
Qum
......................................27,55/2600
=
0,0106
Chaqiqtosh
............................71,1/2700
=
0,0263
Hammasi
bo‘lib
....................0,0513

---

135
Тarkibi
rostlangan
sinov
qorishma-beton
arlashmasining
hajmi
V
q
va
material
Sem,
S
q
,
Q
q
,
Ch
ning
haqiqiy
sarfin
bilgan
holda
be-
ton
aralashmasining
1
m
3
iga
sarflanadiga
materialni
quyidagi
ifoda
bo‘yicha
hisoblab
topamiz,
kg:
Sem
=
Sem
q
×
1/V
q
=
14,80
×
1/0,0513
=
288
S
=
Sem
q
×
1/V
q
=
9,63
×
1/0,0513
=
188
Q
=
Q
q
×
1/
V
q
=
27,55
×
1/0,0513
=
537
Ch
=
Ch
q
×
1/
V
q
=
71,7
×
1/0,0513
=
1398
Hammasi
bo‘lib
.........................2411
Yangi
yotqizilgan
beton
aralashmasining
zichligi
ρ
b.q
= 
=
2411
g/
m
3
,
ya’ni
hisobdagidan
1%
atrofid
farqlanadi.
Betonning
korxona
(dala)
dagi
tarkibini
to‘ldirgichlarning
nam-
ligini
e’tiborga
olib
(ayni
misolda
qumning
namligi
4
va
mayda
toshning
namligi
1%)
hisoblaymiz
–
kerakli
suv
miqdorini
kamay-
tiramiz:
188
–
(4
×
537/100
+
1
×
1398/100)
=
188
–
(21
+
14)
=
153.
Тegishlicha
to‘ldirgichlar
miqdorini
oshiramiz:
Qum,
kg:
537(1
+
4/100)
=
537
+
21
=
558;
Chaqiqtosh,
kg:
1398(1
+
1/100)
=
1398
+
14
=
1412.
Korxonada
ishlatiladigan
tarkibga
ega
bo‘lish
uchun
massasi
bo‘yicha
nisbatlarda
beton
aralashmasining
har
bir
qo‘shimchasi
sarfin
sement
sarfig
bo‘lamiz:
Sem/Sem:Q/Sem:Ch/Sem
=
288/288:558/288:1412/288
=
1:2:5,
bunda
S/Sem
=
0,54.

---

136
Barabanning
foydali
hajmi
1,2
m
3
(1200
l 
)
bo‘lgan
beton
ara-
lashtirgichning
bitta
qorishmasi
uchun
beton
aralashmasi
tashkil
etuvchilarining
me’yorini
aniqlaymiz:
Sem
=
(βV/1000)
Sem
=
(0,68
×
1200/1000)
×
288
=
237
S
=
(βV/1000)
S
=
(0,68
×
1200/1000)
×
153
=
125
Q
=
(βV/1000)
Q
=
(0,68
×
1200/1000)
×
558
=
455
Ch
=
(βV/1000)
Ch
=
(0,68
×
1200/1000)
×
1412
=
1152
Тajribada
hajmi
50
l
dan
qilib
tayyorlangan
sinov
qorishmalari-
dan
150×150×150
o‘lchamli
nazorat
namunalar-kublar
tayyorlay-
miz,
so‘ngra
me’yoriy
sharoitlarda
7
va
28
kun
saqlangandan
keyin
ularni
gidravlik
pressda
sinaymiz.
Sinov
natijalariga
ko‘ra
berilgan
markadagi
beton
hosil
bo‘lishini
ta’minlaydigan
suv-sement
nisba-
tini
aniqlaymiz.
6.2.7. Beton qorishmasining xossalari
Beton
qorishmasi
deb
tanlab
va
sinchiklab
aralashtirilgan
sement,
to‘ldirgichlar,
suv
va
zarur
bo‘lgan
hollarda
qo‘shimchalar
(plasti-
fikatorla
va
qotishni
tezlashtiruvchilar)ning
qoliрlanishi
va
qotishi
boshlangunigacha
bo‘lgan
aralashmasiga
aytiladi.
Beton
qorishma-
sining
xossalari
undan
hosil
qilingan
betonning
sifati
va
xossalarini
yetarli
darajada
oldindan
belgilab
beradi.
Qoliр
yoki
qoliрni
zich
to‘ldirish
uchun
yangi
tayyorlangan
beton
qorishmasi
kerakli
ra-
vishda
qulay
yotqizuvchanlikka
ega
bo‘lishi
kerak,
bundan
tashqari
u
bog‘lanuvchan
ham
bo‘lishi
kerak.