|
2 Tashkiliy tuzilmalar turlari.
Tashkiliy tuzilmalar juda turli-tuman, lekin ular umumiy izchil bog’liqlikka
ega va qonuniyatlarga buysunadi.
Boshqarishning tashkiliy tuzilmasining asosiy turi chiziqli va funksional
turlaridir. Ular birikishi asosida turli xil chiziqli-funksional tuzilmalar tarkib
topadi.
Shartli belgilar: R - raxbar, B - boshlik, U - usta, F - funksional raxbar, SH -
shtab, 1,1; 1,2;1,3 - funksional bo’limlar.
Chiziqli tuzilma uning quyi boshqaruv bo’g’inlari yuqori bosqichdagi raxbarga
bevosita buysunushi bilan tavsiflanadi. Chiziqli tuzilmada xar bir xodim bitta
raxbarga buysunadi va yuqori tizim bilan fakat u orqali boglangan bo’ladi. chiziqli
tuzilmaning ijobiy tomonlari uning oddiy, ishonchli, kamxarjligidir. Xar bir raxbar
butun mexnat jamoasi faoliyati natijalari bo’yicha javobgar. Bu strategik va joriy
qarorlarni qabul qilish xuquqi markazlashishiga olib keladi.
Chiziqli tuzilmalarni xal etiluvchi masalalar doirasi keng bulmagan, bu
masalalar yechilishi oson bo’lgan xollarda qo’llash maksadga muvofiqdir. Sof
xolda chiziqli boshqaruv juda kam, asosan, brigada, bo’lim, shirkat, kichik
korxonalarda qo’llaniladi.
Chiziqli tuzilmaning asosiy kamchiligi bo’g’inlar koordinasiyasi puxta
bulmaydi. Raxbar universal mutaxassis bo’lishi va unga buysnuvchi barcha
bo’g’inlar faoliyatining xamma tomonini kamrab olishi lozim.
Funksional tuzilma - boshqaruv vazifalarining funksional bo’g’inlar va
raxbarlar urtasida taksimlanishiga asoslanadi. U boshqaruv murakkablashuvi va
ixtisoslashuv rivojlanishi bilan bog’liq xolda vujudga kelgan.
Funksional tuzilmada boshqaruvchi ko’rsatmalar nisbatan malakali bo’ladi,
lekin yakka boshchilik tamoyiliga rioya qilinmaydi. Funksional bo’g’inlar soni
ortishi bilan xar bir bo’g’in mustaqil ravishda xal etuvchi masalalar doirasi torayib
boradi. Muammoning moxiyati xar bir bo’g’in o’z masalasini birinchi navbatda xal
qilishdan manfaatdor bo’lishida emas, balki bitta xam bo’g’in bu masalani yetarli
darajada asoslangan xolda va to’g’ri xal kila olmasligi, yechimlar maydalashib,
tulik
bulmay
kolishidadir.
Bu
boshqaruvni
marakkablashtirib,
samaradorligini kamaytiradi.
Chiziqli tuzilmani tashkil etish va fnukisonal tuzilmaning kamchiliklari
kushma, biriktirilgan tuzilmalar - chiziqli-shtabli, chiziqli-funksional va boshqa
tuzilmalar vujudga kelishiga sabab buldi.
Chiziqli-shtabli
tuzilmada
boshqaruvning quyi bo’g’inga ega xar bir bo’g’inida ayrim muxim muammolar
bo’yicha shtablar to’ziladi. Shtablar malakali qarorlar tayyorlaydilar, lekin chiziqli
tuzilma raxbari tasdiklab, quyi darajaga yuboradi. U shtab tavsiyalarini
koordinasiya kiladi, muvofiqlashtiradi va natijada boshqaruv sifati xshilanadi,
lekin avzifalar miqdori ko’p bo’lsa.
Lekin, vazifalar miqdori ko’p bo’lsa, chiziqli tuzilma raxbari vazifalari xam
ortadi. Shu sababli, amaliyotda boshqa kushma tuzilmalar vujudga keldi. Ular
orasida eng keng tarqalgani chiziqli-funksional tuzilmadir.
Chiziqli-funksional strukturada, funksional zvenolar quyi turgan bo’linmalarga
o’zlari buyruq bera oladilar, lekin ular kompetensiyasiga taalukli bo’lgan aniq
belgilangan savollar bo’yicha. Masalan, rejalashtirish - iqtisodiy bo’limi sex
boshligiga rejalashtirishni rivojlantirish savollari bo’yicha buyruq berishi mumkin,
Zavodnnig bosh buxgalteri esa sexda xisob va xisobotni yaxshilash bo’yicha va
x.k. Chiziqli funksional strukturasining ustunligi uning boshqaruv prinsiplarini
buyruq berishning yagonaligi prinsipi bilan uzviyligidadir. Lekin bu ustunlik
strukturada aloqalarning murakkab tiplari mavjud: loyixa bo’yicha boshqarish;
matrisali struktura va boshqalar. Loyixa bo’yicha boshqarish ishlab chiqarish texnologiyasining o’zgarishi bilan bog’liq qayta qurishlar va yangi texnologiyalar kiritilishi zarur bo’lgan korxona va
tashkilotlarda qo’llaniladi. Bunday qayta qurishni amalga oshirish uchun fakatgina
shu loyixaga javob beruvchi boshqaruv organi to’ziladi. Boshqaruvning loyixa
bo’yicha organi vaqtinchalik tashkilot xisoblanadi. Unga yuklatilgan vazifalar
amalga oshirilgandan sung u tugatiladi.
Matrisali struktura chiziqli va loyixa bo’yicha boshqaruv strukturalarining
birlashtirilishi natijasida quriladi. chiziqli boshqaruv prinsipi saqlanib qolinadi,
loyixa bo’yicha boshqarishga mos ravishda esa mavzularni, ilmiy izlanishlar
bo’yicha dasturlar, loyixalashtirish texnologik tayyorgarlik eksperimental ishlab
chiqarish maxsulotini tayyorlash, sotish va x.k.lar tashkil qilinadi.
Boshqaruvni tashkil qilishning matrisali strukturasida loyixa yoki dastur
raxbarlarining faoliyati erkinligi ta’minlanadi, ular oldiga qo’yilgan masalalar
maksadli xal qilinadi. Ishni tashkil qilish bo’yicha raxbarning ma’suliyati
aniqlanadi, ularning bajarilish muddati, yakuniy natijalar bo’yicha raxbarning
ma’suliyati aniqlanadi. Bozor Iqtisodiyoti sharoitida boshqaruv belgilangan darajada kiskartirishga, boshqaruvning xar-xil darajalari va xar bir
zveno chegarasida aloxida darajalarning vazifalari va funksiyalarini aniq ajratish, xalq xo’jaligi, korxonalar (firmalar) tarmoqlarining xo’jalik mustaqilligini
ta’minlashga imkon beradigan yangi tashkiliy strukturalar to’ziladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
