RUSTAMJON O‘RINOV
Ma‘lumotni tuzishda A.G‘ulomov, A.N.Tixonov, R.Qo‘ng‘urovlarning 1977 yilda oliy
maktab va o‘rta maktab o‘qituvchilari uchun yaratilgan «O‘zbek tili morfem lug‘ati» dan
foydalanildi.
MORFEMIK
QO‘SHIMCHALAR
(qo‘shimchalar haqida qisqacha ma’lumotnoma)
Hozirgi o‘zbek adabiy tilida mavjud morfemalar haqida ma’lumot
1
-a I ot, sifat, taqlid so‘zlardan fe’l yasaydi: son-a (sana), qon-a, osh-a, o‘yin-a (o‘yna), qiyin-a
(qiyna), tun-a, yosh-a (yasha), bo‘sh-a, guldur-a, shildir-a.
-a II fe’l va taqlidlardan sifat yasaydi: ko‘tar-a, aylan-a, to‘l-a, qayt-a, qo‘sh-a, laqq-a.
-a III fe’l, sifat, ot va taqlidlardan ot yasaydi: yor-a (yara), nasib-a, xarob-a, vayron-a, uy-a,
jizz-a, sharshar-a, qahqah-a, do‘mbir-a.
-a IV taqlid so‘zlardan ravish yasaydi: shartt-a, taqq-a, shipp-a, gupp-a, tapp-a.
-a V ravishdosh lug‘aviy shaklini yasaydi : bor/a-bor/a, chop/a-chop/a.
-a VI. harakat tarzining sintetik shaklini yasaydi: bur-a, so‘r-a
-ajak sifatdosh lug‘aviy shaklini yasaydi: kel-ajak, bo‘l-ajak, ayt-ajak.
-(a)y I ot, sifat, ravishdan fe’l yasaydi: kuch-ay, keksa-y, ulug‘-ay (ulg‘ay), sariq-ay (sarg‘ay),
sust-ay (susay), qora-y.
-(a)y II fe’lning I shaxs istak mayli shaklini yasaydi: bor-ay, o‘qi-y.
-ak I otdan sifat yasaydi: qirmiz-ak, g‘alvir-ak, hurk-ak,
-ak II. fe’l, ot, taqlidlardan ot yasaydi : kes-ak, yo‘l-ak, varr-ak, qars-ak, g‘urr-ak, xurr-ak,
bizbiz-ak.
-aki ot, sifat, taqlidlardan sifat yasaydi: yod-aki, yuz-aki, og‘iz-aki, shart-aki, jizz-aki, xom-aki,
qalb-aki
-ala sonning ma’no turini hosil qiladi : ikki-ala (ikkala), olti-ala, uch-ala.
-an I arabcha so‘zlardan ravish yasaydi: taxmin-an, shakl-an, xayol-an, vijdon-an, shaxs-an.
-an II (unumsiz) otdan fe’l yasaydi: kuch-an.
-an/on unumsiz sifat yasovchi: tub-an, za’far-on.
-(a)r I sifatdan fe’l yasaydi: qisqa-r, keksa-r, eski-r, oq-ar, ko‘k-ar.
-(a)r II fe’lning orttirma nisbat shaklini yasaydi: chiq-ar, qayt-ar.
-(a)r III fe’lning sifatdosh shaklini yasaydi: ayt-ar (gap), oq-ar (daryo).
-archilik murakab, unumsiz ot yasovchi: och-archilik.
-aro (ora so‘zi qo‘shimchaga aylangan) otlardan sifat yasaydi: xalq-aro, universitetlar-aro, o‘z-
aro.
-at//ot ot, sifat, fe’ldan ot yasaydi: o‘l-at, ko‘ch-at, ko‘k-at, zarur-at; arabcha so‘zlarda:
insoniy-at, shaxsiy-at, majburiy-at, tadqiq-ot, iqtisodiy-ot, mashg‘ul-ot.
-ag‘on fe’ldan sifat yasaydi: chop-ag‘on, qop-ag‘on, bil-ag‘on.
-ash I unumsiz fe’l yasovchi: o‘rin-ash (o‘rnash)
Do'stlaringiz bilan baham: |