Rustamjon o‘rinov, anvar baxranov

Andisha va uyalish
Xudo kimga andisha, uyalish ato etgan bo‘lsa, unga davlat va tugal izzat-obro‘y ham beradi.
Aql va bilim	Asarda beklarga tekkan dardning davosi aql va bilimligi va uni aql bilan emlash kerakligi aytib o‘tilgan.
Aql-u uquv	Xudo kimni bek qilib yaratishni xohlasa, oldin unga aql-u uquvdan beradi. Qaysi kishida uquv va aql bo‘lsa, uni erkak hisobla, qancha maqtasang, maqta.
Bahodir, abjir	Xalq sarvari bahodir va abjir bo‘lishi kerak. Shunda u buyuk ishlarga qo‘l ursa arziydi.
Bek quyidagi besh illatdan ehtiyot bo‘lishi kerak.	Shoshqaloqlik, ochko‘zlik, jaholat, buzuq fe’llik, yolg‘onchilik
Bilim	Kishi har qanday ishni bilim bilan boshlaydi. Bek xalqni bilim bilan tutib turadi. Bilim bilan beklar elga boshchilik qiladi. Barcha asli ulug‘ odamlarning bolasi bilim tufayigina yetuk bo‘lgan.
Bilim, zakovat, epchillik	bular bilan bekning dardini davolasa bo‘ladi.
Bilimli, uquvli, dono elparvar bek	Bunday bekning ikki dunyoda ham o‘rni aziz bo‘ladi.
Bu dunyodan bahra olib, baxtiyor yashasa	u dunyoda ham to‘rdan joy oladi.
Egri yo‘lga kirish va to‘g‘ri yo‘ldan ozish	bu narsalar bilan bek yurtni buzadi.
Fe’l-atvori ma’qul, axloqi yaxshi bo‘lsa	bunday bekning umri sevinch bilan kechadi.
Fe’l-atvorni ng yaxshiligi	kishiga yemish va kiyim
G‘ofillik	Bu bilan beklik bog‘i buziladi. Bu bilan beklik poydevori buziladi.
Hushyorlik	bek bu bilan yovni yanchadi. Kishi hushyorlik bilangina dushmaniga zarba bera oladi.
Hushyorlik, adolatli siyosat	Bu ikki xususiyat el uchun mahkam bog‘ich va tayanch hisoblanadi.
Idrok va ko‘ngil	Xudo kimni beklikka loyiq ko‘rsa, unga bu ish uchun idrok va ko‘ngil beradi.
Ikki dunyo saodatiga erishgan kishi	bunday odam juda baxtli, uning boshi baxtdan chiqmaydi.
Jafokor odam	bunday odamning yilqidan farqi yo‘q.
Ko‘ngil, til, amal to‘g‘ri bo‘lmasa	U eldan baxt qochadi.
Poklik	Asli toza kishilar poklikka intiladi.
Poklik, sergaklik	Beklik muqaddas hisoblanib, u poklik va sergaklik talab qiladi.
Qaror va sabr	Bu ikkisi beklik ishlarini bog‘lab turadi.
Qilich, oybolta, o‘q-yoy, kuch-quvvat, yurak	Bular bor ekan er kishi qo‘rqmasligi kerak.
Qo‘rquv	Andishali kishining ko‘nglida qo‘rquv bo‘ladi, Ko‘nglida qo‘rquvi bor beklar ishini to‘g‘ri yuritadi.
Shoshqaloqlik, yengiltaklik, tezfe’llik	Bu uchalasi nodon kishilarga xos.
Sodiq kishilar	Sodiq kishilar – odamga juda aziz.
Suqlik	Bu bir kasallik hisoblanib, uning darmoni yo‘q. Uni bu dunyo tabiblari davolay olmaydi.
To‘g‘ri qaror chiqarish va sabr	Bu ikkisi bekka ko‘rk hisoblanib, beklik ishlarini bog‘lab turadi.
Uquv va bilim	Asarda O‘gdulmishning uquv va bilim bilan omilkor bo‘lganligi aytib o‘tilgan.
Uyat	Uyat – barcha nomunosib ishlardan tiyadi, barcha xayrli ishlarga yo‘llaydi.
Yengiltaklik	barcha narsaning dushmani. Bek yengiltak bo‘lsa, uning yuzi qora bo‘ladi.
Yomon qiliqli bek	Bunday bekning barcha ishi ters bo‘lib, sevinchlari qayg‘uga aylanadi.
Zakovat	Bek zakovat bilan el-yurt ishlarini yuritadi. Bek kishilar zakovatli inson bo‘lishi kerak.
Zo‘ravonlik va g‘ofillik	Bek shu ikkisi bilan elni buzadi
Zulm	Zulm – yonib turgan olov. Zolim zulm bilan bir talay shaharlarni buzdi. Zulm bilan el kamayadi.

Tuzuvchi: Rustamjon O‘RINOV

Farg‘ona viloyati Uchko‘prik tumani
Darsliklarda uchraydigan aruzga oid ma’lumotlar (8-sinf “Adabiyot”)

G‘azal yoki asar nomi	Muallifi	Vazni	Afoyili	Taqte’si
A
“Ayoqingg’a tushar har lahza gisu”	Lutfiy	hazaji musaddasi mahzuf	mafoiylun-mafoiylun- faulun (yoki mafoiyl)	– –/V – – – /V – – (V - ~)
B
Biliglik, biligsiz, chiqay bar ya bay, Uqishliq, uqishsiz, otun bir gaday	YU.X. Xojib	mutaqoribi musammani mahzuf	faulun- faulun- faulun- faul	V – – / V – – / V – – / V –
“Bu ko‘nguldur, bu ko‘ngul”	Lutfiy	ramali musaddasi mahzuf (yoki maqsur)	foilotun - foilotun - foilotun - foilun (yoki foilon)	–V– –/–V– –/–V– –/–V– (yoki –V~)
„Bo‘ldum sango“	Navoiy	ramali musammani maqsur (yoki mahfuz)	foilotun - foilotun - foilotun – foilun (yoki foilon)	–V– –/–V– –/–V– –/–V– (yoki –V~)
„Bo‘l“	Navoiy	ramali musaddasi mahzuf (yoki maqsur)	foilotun - foilotun - foilotun - foilun (yoki foilon)	–V– –/–V– –/–V– –/–V– (yoki –V~)
Barcha yor-u oshnodin aylading begonalig‘	Nodira	ramali musaddasi maqsur	foilotun - foilotun - foilotun - foilon	–V– –/–V– –/–V– –/–V~
E
“Eshit”	Nodira	ramali musaddasi mahzuf (yoki maqsur)	foilotun - foilotun - foilotun - foilun (yoki foilon)	–V– –/–V– –/–V– –/–V– (yoki –V~)
J
“Jong’a chun derman” g’azali qaysi vaznda yozilgan?	Navoiy	ramali musammani maqsur (yoki mahfuz)	foilotun - foilotun - foilotun – foilun (yoki foilon)	–V– –/–V– –/–V– –/–V– (yoki –V~)
K
“Kelmadi”	Navoiy	Ramali musammani mahzuf (yoki maqsur)	foilotun — foilotun - foilotun — foilun (yoki foilon)	–V– –/–V– –/–V– –/–V– (yoki –V~)
“Kel, dahrni imtihon etib ket”	Nodira	hazaji musaddasi axrabi maqbuzi mahzuf (ruboiy bitiladiga vazn)	maf’ulu – mafoilun – faulun	– –V/V–V–/V – –
M
“Mani jondan o‘sondirdi…”	Fuzuliy	Hazaji musammani solim	mafoiylun- mafoiylun- mafoiylun-mafoiylun-	V – – – / V – – – / V – – –/ V – – –
O
“Oqibat”	Nodira	Ramali musammani mahzuf (yoki maqsur)	foilotun — foilotun - foilotun — foilun (yoki foilon)	–V– –/–V– –/–V– –/–V– (yoki –V~)
Q
“Qutadg‘u bilig”	YU.X. Xojib	mutaqoribi musammani mahzuf (maqsur)	faulun- faulun- faulun- faul (faol)	V – – / V – – / V – – / V – (V ~)
Qayu begda bo‘lsa bu arquq qilinch Ishi barcha tetru sevinchi saqinch	YU.X. Xojib	mutaqoribi musammani maqsur	faulun- faulun- faulun- faol	V – – / V – – / V – – / V ~
“Qilg‘il”	Navoiy	mujtassi musammani maxbun va maxbuni maqtu'	mafoilun—failotun— mafoilun— fa'lun	V–V–/ VV– –/V– V–/– –
S
“So‘r” (Shifoyi vasl qadrin…)	Fuzuliy	Hazaji musammani solim	mafoiylun- mafoiylun- mafoiylu–mafoiylun-	V – – – / V – – – / V – – –/ V – – –
X
“Xoh inon, xoh inonma”	Lutfiy	Hazaji musammani axrabi makfufi maxzuf	maf’uvlu-mafoiylu- mafoiylu-faulun (mafoiyl)	– – V/V – – V/V – – V/ V – – (V – ~)
Y
“Yo‘q”	Navoiy	ramali musammani maqsur (yoki mahfuz)	foilotun - foilotun - foilotun – foilun (yoki foilon)	–V– –/–V– –/–V– –/–V– (yoki –V~)

Tuzuvchi: Anvar BAXRANOV, Navoiy viloyati Xatirchi tumani

Qofiya va radifining qaysi til(lar)ga oid ekanligi (8-sinf “Adabiyot”)

G‘azal nomi	Muallifi	Radifdagi so‘zlar	Qofiyadagi so‘zlar
A
“Ayoqingg’a tushar har lahza gisu”	Lutfiy	-	Turkiy (qorong‘u-su-tarozu-hindu-tilogu)
B
“Bu ko‘nguldur, bu ko‘ngul”	Lutfiy	Turkiy (qiladurg‘on bu ko‘nguldur, bu ko‘ngul)	Arabiy-forsiy (shaydo-rasvo-yo-tamanno-taqozo-savdo-po- daryo)
„Bo‘l“	Navoiy	Turkiy (bo‘l)	Arabiy (jallod-mo‘tod), forsiy (shod-ozod-obod-barbod-po‘lod- shamshod)
E
“Eshit”	Nodira	Turkiy (eshit)	Fors-tojik (o‘zbekcha egalik qo‘shimchasini olgan: dodim- faryodim-ozodim-shamshodim-obodim-yodim-parizodim- noshodim)
K
“Kelmadi”	Navoiy	Turkiy (kelmadi)	O‘zbekcha (6 ta: uyqu - qorong'u - kulgu - su(v) -o'tru - qayg'u) va tojikcha (2 ta: gulro' - badxo')
Q
“Qilg‘il”	Navoiy	Turkiy (qilg‘il)	Arabiy (fan-vatan-rasan-kafan), forsiy (ko'hkan-shikan- anjuman), turkiy (tikan)
S
“So‘r” (Shifoyi vasl qadrin…)	Fuzuliy	Turkiy (o‘landan so‘r)	Turkiy (vor(bor), forsiy (bemor-diydor- bedor-hushyor-yor), arabiy (asror-xummor)