Rta maxsus ta’lim vazirligi

2-jadval

Dunyoning eng kuchli 20 ta banki¹⁵

(bank aktivlari bo‘yicha mlrd. AKSH Dollari 2020 yil)

O‘rinni	Bank	Mamlakat nomi	Jami aktivlar
1	lndustrial Commercial Vank of China	Xitoy	4 005.88
2	China Construction Vank Corp	XitoY	3397,13
3	Agricultural ЬapK of China	Xitoy	3232,68
4	Vank 0f China	Xitoy	2 989,16
5	Mitsubishi UFJ Financial Group	Yaponiya	2 895,60
6	JPMORGAN chase so	AKSH	2 833,60
7	HSBC holdings	Buyuk Britaniya	2 521,77
8	Vpr paribas	Fransiya	2 348,11
9	Vank 0f America	AKSH	2 281.23
10	China Development Vank	Xigoy	2 201,86
11	Credit Group	Fransiya	2 112,1
12	Wells Fargo	AKSH	1 951,76
13	Krap Post VapK	Yaponiya	1 873,50
14	Mizuho Financial Group	Yaponiya	1 850,10
15	Sumitomo Mitsui Financial Group	Yaponiya	1 847,47
16	Cifgroup INC	AKSH	1 843,06
17	Deutsche Vank	Germaniya	1 766,85
18	Vako Santander	Ispaniya	1 730,08
19	Barclays RIS	Buyuk Britaniya	1 528,89
20	Societe Generale	Fransiya	1 527,43

Keltirilgan jadvallarda jami aktivlar bo‘yicha dunyodagi eng yirik banklar ro‘yxati keltirilgan. Olti yil mobaynida Xitoyning sanoat va tijorat banki (ISBS-INDUSTRIAL & COMMERCIAL VAGCHK OF CHINA) dunyodagi eng yirik bank bUlib, uning aktivlari 26 087 trillion yuanni (4 trillion AKSH dollari) tashkil kilmokda. Bundan tash«ari, u dunyodagi eng yirik bank bUlib, omonatlar, kreditlar, mijozlar va ishchilar soni bUyicha yetakchilik kilmokda. Kozirgi kunda dunyoda eng yirik banklardan turpasi Xitoy moliya institutlari kisoblanadi.

Birinchi o‘ntalikka ega banklarning jami aktivlari 28 trln. dollarni tashkil kilmokda. ”Banks around the World” xabariga kura, dunyoda eng kup aktivlar 100 ta bank tarkibiga 20 ta Xitoy banki, 10 ta AKSH banki, 6 ta Buyuk Britaniya banki, 6 ta Fransiya banki, 9 ta Yaponiya banki, 6 ta Germaniya banki, 5 ta Kanada banki, 5 ta Janubiy Koreya banki, S ta Braziliya banki, 4 ta Avstraliya banki, 3 ta Italiya banki, 3 ta Ispaniya banki, 3 ta Gollandiya banki, 2 ta Singapur banki, 2 ta Shveysariya banklari kirgan.
Yukoridagi jadvaldan ma’lum bUladiki, dunyo tijorat banklarining barchasi bozor kapitallashuvi bUyicha yukori ko’rsatkichlarni taqdim etmo«da. Ayrim banklarda esa ushbu ko’rsatkich 4-6 barobar kuprokdir. Ular orasida JP Morgan Chase & SO 390,9 mlrd. dollar, Industrial & Commercial bank of China (ICBC) 345,21 mlrd. dollar, Vapk of America 325,33 mlrd. dollarni tashkil kilmokda.


2-jadval.
Dunyoning eng kuchli 30 ta banklari (2020 yilgi ma’lumot milrd AQSH dollari¹⁶)

Bank	Mamlakat nomi	Jami aktivlar	o‘rin
Royal VapK OT Scotland Group	Buyuk Britaniya	995,72	1
Industrial VapK So. Ltd	Xitoy	985,64	2
China Merchants Vank	Xitoy	965,11	3
1ntesa Sanpaolo	Italiya	954,53	4
Credit Mutuel	Fransiya	950.53	5
Ubs Group ad	Shveysariya	937,80	6
Shanghai Pudong Development Vank	Xitoy	942.77	7
Gotdman Sachs Group		91578	8
Agricultural Development Vank 0f China	Xitoy	873.41	9
China Minsheng Banking sogr	Xitoy	859,40	10
Mogdap stanley	AKSH	851,13	11
China Citic VapK Sogr	Xitoy	832,99	12
VVI	Ispaniya	826,59	13
Credit Suisse Group	Shveysariya	815,58	14
Vank of Nova Scotia	Kanada	754.50	15
Commonwealth VapK 0f Australia	Avstraliya	750,77	16
Rabobank Group	Gollandiya	722,30	17
Australia New Zealand Banking Group	Avstraliya	700,35	18
Nordea	Shvesiya	695,79	19
European Investment VapK	Lyuksemburg	68565	20
Westpac Banking sogr	Avstraliya	66487	21
Standard Chartered plc	Buyuk Britaniya	663,50	22
National Australia Vank	Avstraliya	615,51	23
China Everbright Vank	Xitoy	627,73	24
Dz VapK ad	Germaniya	605,64	25
VapK of Montreal	Kania	578,53	26
Sumitomo Mitsui Trust Holdings	Yaponiya	569,94	27
Danske Vank	Daniya	569,33	28
kFW Group	Germaniya	565,39	29
Commerzbank	Germaniya	541.43	30

Tijorat banklarining tulovga kobilligini va ularning balansini likvidliligini tavsiflovchi asosiy iktisodiy me’yorlar bo‘lib, kapitalning yetarlilik koeffisiyenti. joriy likvidlilik koeffisiyenti va bozor kapitallashuvi bUyicha belgilangan me’yorlar jisoblanadi. Chunki uchala me’yorning bajarilishi bankning tulovga kobilligini saklash imkonini beradi. Taklillar shuni kursatmokdaki, dunyo tijorat banklari tomonidan ushbu iktisodiy me’yorga rioya etish amaliyotining taklili mazkur me’yorga rioya etish borasida jiddiy muammolar mavjud emasligini kursatdi.

Xorijiy tajriba nuktai nazaridan, AKSH va Yevropa mamlakatlari tajribasi katorida Rossiya moliya-bank tizimi faoliyati alojida axamiyatga ega.
Bugungi kunda Rossiya Markaziy banki tomonidan tijorat banklarining faoliyatini tartibga solish ikki xil usul bUyicha amalga oshirilishi ko‘rsatib o‘tilgan.
Pul-kredit instrumentlari asosida va iktisodiy me’yorlarni Urnatish orqali amalga oshirilmokda.
Tijorat banklari iktisodiy me’yorlarning belgilangan mikdoriga kar doim amal kilib borishni ta’minlashlari uchun kuyidagi sssalarda ishni samarali tashkil etilishi talab etiladi:

• 
  bank portfelini yaxshilash;
  
• 
  bank amallari bilan bog‘lik xatarlarni kamaytirish;
  
• 
  bank balansi likvidligini ta’minlash;
  
• 
  o‘z sarmoyasining adekvatligini ta’minlsh;
  
• 
  zararlar o‘rnini qoplash zaxirasini vujudga keltirish
  

Tahillar Rossiya Federasiyasi bank tizimida aktivlar rentabelligi ko’rsatkichini kam usib borayotganligini kursatmokda. Jumladan, aktivlar rentabelligi ko’rsatkichi 01.01.2018 yil xolatiga 1,0 foizni tashkil etgan bUlsa, 01.01.2019 yil xolatiga 1,5 foizni, 01.01.2020 yil xolatiga 2,2 foizni tashkil etdi. Ammo aloxida banklar tizimida bu ko‘rsatkich tahlil kilinsa, ayrim tijorat banklarini pasayganligini ko‘rish mumkin (3-jadval)
Shuni ta’kidlash kerakki, avgust oyida bank sektorining daromadlari eng yukori cho‘kkisiga yetganida, bank aktivlarining rentabelligi 1,74 foizni tashkil etdi. Rossiyadagi eng daromadli bank mutlak tarzda, shuningdek, sunggi 20 yil mobaynida Sberbank bUldi. U 2017 yilda 848 milliard rubl foyda ko‘rdi. Bu o‘tgan yilga nisbatan 27 foiz kupdir. Sberbankning yaxshi natijalariga ta’sir kursatadigan asosiy omillar anik, foizli xarajatlarning usishi (asosan, moliyalashtirish xarajatlari pasayishi kisobiga), komissiya daromadlarining usishi, kimmatli koyuzlar bilan operasiyalardan olinadigan daromadlarning usishi bUldi. Utgan yili solikka nisbatan mutlak foydaning ikkinchi kismi VTB bank bUldi. Uning moliyaviy natijasi 76 milliard rublni tashkil etdi, bu esa yetakchining natijalaridan ko‘ra kattarok tartibga ega.
Bundan tashkari, tijorat banklarini CAMELS modelidan tuliq foydalanishni bakolash uchun likvidlik standartlarini jisobga olish kerak (3-jadval):
3- jadval
Rossiyada tijorat banklarining likvidlik standartlarining taxlili

№	Banklarning nomi	L1	L2	L3	L4	L5
1	Rayffayzen-	6,93	10,26	5,85	1,58	117,4
2	Rosselxozbank	8,35	16,18	6,53	7,79	275,05
3	VTB bank	2,61	6.80	4.9	6,15	100,15
4	post bank	10.53	10,53	10,16	13.11	132,21
5	Sberbank	6,36	13,49	6,24	7,86	222,15
Mukobil kiymat		8-12		15-20	100

L1 - ”birinchi daraja zaxirasi” darajasini baholash uchun mo‘ljallangan;

L2 – “ikkinchi bosqich zaxirasini” bakolash darajasiga xizmat kiladi;
LZ - balans strukturasida talab qilinadigan yuqori likvidli aktivlarni tavsiflaydi;
L4 - bankning barcha majburiyatlarini bir vaktning o‘zida hal qilishkobiliyatini baholaydi;
L5 - optimal likvidlilikka erishish uchun bankning faol va passiv siyosat balansini tavsiflaydi.
Jadvalda keltirilgan ma’lumotlarga karaganda, muddatli depozit va muddatli depozitlar bUyicha jalb kilingan VTB bank resurslarining fakat 2,61 foiziga birinchi darajali likvidligi, boshka tijorat ma’lumotlar banklari yukorida yoki normada. Bundan tashkari, L2 koeffisiyenti me’yordan past, shuning uchun bankning resurs bazasi barkaror emas va birinchi darajali suyuk mablapar bilan taьminlanadigan mablaыar yetarli mikdorda emas.
Taqdim etilgan banklarning L3 va L4 koeffisiyentlari maqbul kiymatdan past, bu bank aktivlarini nakd pul almashtirish imkoniyati yetarli emasligi va jalb kilingan mablag‘larning tavsiya etilgan kiymati (kamida 15%) yukori likvidli aktivlar bilan Koplanmaganligini kursatadi. L5 likvidligi darajasi optimal qiymati 100 foizni tashkil etadi (joriy aktivlarning klassik nisbati va joriy majburiyatlar 1:1).
Shu bilan birga, taqdim etilgan banklardagi bu nisbat 100 foizdan ortik, bu tijorat banklarining daromadlari xarajatlardan oshib ketayotganligini kursatadi. L5 likvidligi darajasi optimal kiymati 100 foizni tashkil etadi (joriy aktivlarning klassik nisbati va joriy majburiyatlar 1:1). Shu bilan birga, taqdim etilgan banklardagi bu nisbat 100 foizdan ortik, bu tijorat banklarining daromadlari xarajatlardan oshib ketayotganligini ko‘rsatadi.
Keltirilgan tahlillardan xulosa qilishmumkinki, Rossiya Federasiyasi bank tizimida aktivlarni samarali boshqarish quyidagilardan iborat:

• 
  bank daromadi va xarajati o‘rtasidagi marja ko‘rinishidagi farkning o‘sishi;
  
• 
  daromad va kredit resurslari tavakkalchiligiga yetarli darajada rioya qilish;
  
• 
  bank aktivlarida foiz stavkasi o‘zgarishi bilan foiz tavakkalchiligini kamaytirish maksadida e’tiborni karatish;
  
• 
  bank aktivlarini turli aktivlarga joylashtirish yuzori likvidlik darajasini ushlab turish.
  

Yukorida xorijiy mamlakatlar tajribasi o‘rganilishi asosida kuyidagi fikrlarni ilgari surish zarur, deb hisoblaymiz. Xususan, milliy xususiy tijorat banklari va boshka moliya institutlari aholining moliyaviy xizmatlarga ejtiyojini koplaydi, rivojlanish institutlari va xususiy investorlar davlat loyihalarini moliyalashtiradi. Bu borada infratuzilma yangilanishini, zamonaviy bank amaliyoti va standartlarini joriy kilish, shu jumladan, zamonaviy tizimlarini muntazam joriy etib borishni, raqamli bankingga o‘tish va ilgari kiritilgan xizmatlar turlarini saqlashni, bank sektorining to‘liq liberallashuvini ta’minlash zarur bo‘ladi.