Rta maxsus ta’lim vazirligi

1.3. Rivojlangan mamlakatlarning tijorat banklar tizimidagi innovasion dasturiy ta’minot va maxsus platformalar xizmatlari.
Rivojlangan mamlakatlarning tajribasini tadkiq etish shuni ko‘rsatmokdaki, hozirgi kunda tijorat banklar tizimidagi zamonaviy innovasion dasturiy ta’minotlar va maxsus platformalar asosida raqamli bank rivojlanib bormokda. Bu esa tijorat bank aktivlarini samarali boshkarishda ko‘l kelmoqda. Raqamli bank — innovasion bank texnologiyalaridan foydalangan xolda masofadan turib bank xizmatlarini ko‘rsatuvchi bank yoki uning tarkibly bo‘linmasi. Kolgan hollarda uning faoliyatini lisenziyalash standart tartib-taomildan Fark kilmaydi.
Oxirgi paytlarda ”raqamli banklar" moliya bozoriga kirib kelmokda va an’anaviy banklar bilan kuchli rakobatlashmokda. Bularga UniCredit (Italiya), Caixabank (Ispaniya), Atom VapK (Buyuk Britaniya), Halvi (Shvesiya) banklarini misol keltirish mumkin. Fakat raqamli banklar ikki turda faoliyat yuritadi: birinchisi, ta’sis etgan bank lisenziyasiga muvofik asosan bank chakana xizmatlarini ko‘rsatadi; ikkinchisi, yangi lisenziya asosida yangi tovar va xizmatlar bilan bozorda alohida yuridik shaxs sifatida faoliyat yuritadi. Xar ikki xolatda ham xizmatlar raqamli tizimning ustuvor imkoniyat va yutuqlaridan unumli foydalangan holda kursatiladi kamda olingan tajriba va yutuџarga tayanib kelajakda an’anaviy bank tizimining o‘rnini to‘liq egallash maqsad qilingan.
Bank soxasidagi kapitallashuv sezilarli darajada yaxshilanishiga karamasdan, daromadlarni oshirish va xarajatlarni kamaytirish strategiyasi yanada kiyinlashib bormokda. Shu bilan birga, bank va kredit uyushma lariga iste’molchilarning talablari oshib borayotgan bir dazrda texnologik nuktai nazaridan yondashuv dolzarb bo‘lib bormokda.
Shu Urinda J.Isakovni «qayd etishicha, ”...internetbanking xizmat turi mijozning masofadan bank bilan bog‘langan holda real vakt davomida to‘lovlarni o‘tkazish uchun mo‘ljallangan hamda mijozlarning depozit hisob varaqlarini, jumladan, plastik kartalarga ochilgan hisob-varaqlarini Internet orqali boshqarish hukukini beruvchi tizimdir. Foydalanuvchi tizimga veb-brauzer orqali kiradi. Internet-banking tizimi bankning vebserverida joylashtiriladi. Foydalanuvchi bankning veb-saytida barcha ma’lumotlarini (to‘lov hujjatlar va hisob varaqlardan ko‘chirmalar) ko‘rib chikish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Internet-banking orqali mijoz o‘z ish joyidan internet orqali bank saytiga ulanib o‘z hisob raqamiga tushayotgan pullarni ko‘rishi, pul o‘tkazmalarini tayyorlab bankka uzatishi mumkin bo‘ladi.
Bundan tashkari, bank biznesini yanada takomillashtirish, bank aktivlarini samarali boshqarish va mijozlarga ko‘rsatiladigan xizmatlarni yaxshilash uchun ”sun’iy akl-idrok" (artificial intelligence) va raqamli texnologiyalardan keng foydalanilmokda.
“Atos” — axborot texnologiyalar sohasida Yevropa korporasiyasi global moliyaviy xizmatlar vasug’urtakompaniyasining katta vise-prezidenti Dan Koenning aytishicha, “Zamonaviy FinTech va blokcheyn texnologiyalarining bank xizmatlari bozoriga kirib kelishi moliyaviy xizmatlarining rivojlanish uchun ko‘plab imkoniyatlar ochmokda”
Axborot texnologiyalar Yevropa korporasiyasi tadqiqotiga ko‘ra, kelgusi 5 yil mobaynida bankning kelajagi uchun transformasion muammolar va imkoniyatlar mavjud bo‘lib, ular:
Mijozlarning keng kamrovdagi ektiyojlarini kondirish. ”Digital banking report” agentligi tomonidan olib borilgan tadqiqotlar natijasida sunggi turt yil ichida eng muxim tendensiyani xisobga olgan xolda, moliyaviy institutlar jismoniy ta’sirlardan raqamli aloqaga Utishlari maksadga muvofik. Raqamli banklar va kredit ipifo«lari uchun xaridor muntazam tashriflarini va xarajatlarni kiskartirish, mijozlarning extiyojini kondirish muammosi dolzarb bo‘lib, mavjud muammolar bartaraf etilsa, banklar uchun katta foydaga aylanishi mumkin.
Narxlarni optimallashtirish. Raqamli rakobatning samaradorligi tufayli banklar va kredit uyushmalari nodavlat operasiyalardan ajralib chikishni va aklli avtomatlashtirish tizimini (Intelligent automation) kullash Uylashlari kerak. Bundan tashkari, tashkilotlarga ofis jarayonlarini qayta tiklash va ma’naviy eskirgan infratuzilmasini o‘zgartirish kerak bo‘ladi.
Yangi daromad okimlarini yaratish. Banklar maxsus dasturiy ta’minotlaridan foydalanishi xarajatlarning kiskarishiga va daromadlarning kupayishiga va yangi imkoniyatlarning paydo bUlishiga zamin yaratadi. Bank ekotizimi an’anaziy bank xizmatlarini optimallashtirsa, yangi maxsulotlar ishlab chikariladi va segmentlar ajratadi, bu qarshi takliflar va monetizasiya imkoniyatlarini taqdim etadi.
Xavfsizlik va muvofilashtirish tizimlarini ishlab chikish. Ko‘plab moliyaviy institutlar uchun mijozlar ma’lumoti “mahsulot” bo‘lishiga karamasdan, rivojlangan xavfsizlik va ilg‘or tushunchalar katorida sun’iy idrokni rivojlantirish muhim omil hisoblanadi. Bu esa, o‘z navbatida, xarajatlarni kamaytirishga va banklarning kapitallashuviga olib kelishi mumkin.
”Innovation in Retail Banking" kisobotida 2018 yil banklar, iste’molchi talablariga javob berish uchun “Cloud technologies” kabi bulutli texnologiyalardan, Ilg‘or tahlillar va yangi tarkatish alternativlaridan foydalangan xolda, raqamlash hamda innovasion tashabbuslarning ko‘paytirishiga alohida ahamiyat berishlari kerak. Axborot texnologiyalar Yevropa korporasiyasi tadqiqotiga kura, ushbu tashabbuslarning barchasida uchta narsa mavjud:

• 
  xaridorga yo‘naltirilgan pozisiya;
  
• 
  hakikiy vaktda aklli ma’lumotlarning (Intelligent data integration) integrasiyasi;
  
• 
  ochik platforma poydevori.
  

Ushbu o‘zgarishlardan ba’zilari jamkorlikni rivojlantirishni yoki tashki tashkilotlar bilan kamkorlikni kengaytirishni, banklarda eskirib kolgan texnologiyalarni modernizasiya qilishva tashkilot tuzilmalarini qayta ko‘rib chiqish talab etiladi.
Xozirgi kunda ikkinchi darajali pozisiyani egallagan texnologiyadan farkli Ularok, fakatgina operasiyalarni qayta ishlashni kullab-kuvvatlovchi kelajak texnologiyalari mijozlarga tak.lif etish samarali bUladi va maksadli, xavfsiz yechimlarni taklif etadi.
Texnologiya kelgusida xarakatlantiruvchi kuch bo‘lib, ular o‘zlarini bozorda yanada rakobatbardosh va bozor ektiyojlariga javob berish uchun qayta belgilashga kodir bo‘ladi.
Axborot texnologiyalar Yevropa korporasiyasi kelgusi besh yil mobaynida texnologiyalarning biznesta’sirini va integrasiya vaktini nazarda tutadigan juda foydali Global Banking Technology Radar ishlab chikdi .
IBM (International Business Machines) maыumotlariga kura, hybrid cloud) bank sohasiga kirib kelib, tijorat banklar o‘z an’anaviy texnologiyalardan voz kechgan holda, korporativ mifsda gibrid bulutli strategiyaga o‘tib boradi. Gibrid bulut tizimining afzalliklari shundaki, xarajatlarning kamayishiga, banklarning samara dorligi oshishiga va yangi tarmoџarining kengayishiga, daromadlarning oshishiga da kredit portfeli kengayishiga olib keladi.
Tijorat banklari faoliyatida shaxsiy IVR yoki IVR (Interactive Voice Response) — Ovozli xabarlash tizimi servisi kam mavjud. Mazkur intellektual platforma uyali yoki shakar telefon raqamlaridan bankning servis raqamiga kungirok kilib, shaxsiy IVR kabinet ordali interaktiv rejimda bank maxsulotlari va xizmatlari, shuningdek, mijozning depozit kisobvaraџari bUyicha axborot olish imkonini beradi. IVR servisidan foydalanuvchi mijoz axborot xizmatlari bUyicha xabarlarni mustakil ravishda ulashi yoki bekor kilishi, shuningdek, uzining bank/kartochka hisobiga holatini kuzatishi va bajarilgan oxirgi operasiyalar kakida ma’lumot surab, SMS-xa6ap kurinishida javob olishi mumkin.
Bugungi kunda mobil kurilmalar kuplab iste’molchilar kayotining asosiy kismi bo‘lib, ular funksionallikni oshiradi va mijozlarni vaktini tejaydi. Mobil innovasiyalar doimiy ravishda mobil banking xizmatlarini rivojlantiradi.
Mobil-banking uzaro aloqalarni tezrok, xavfsizrok, kulayrok, qilishxususiyatiga ega bo‘lgan va mijozlarga o‘zlarining telefonlaridagi murakkab xizmatlarga kirishga imkon berib, mijozlar soni ko‘payishiga yordam beradi. Bu mobil-banking va mobil tulov kobiliyatlarini talab kiladi.
Rivojlangan mamlakatlardagi banklar operasiyalarini tashkil kilish, buxgalteriya hisobi, «qimmatli kog‘ozlarga investisiya qilishva mulkni boshkarish uchun sun’iy akl tizimlarini kullamokda. Onlayn savdo qilishva qaror qabul qilish jarayonida IA Intelligent automation mashinalaridan foydalanish kapa iktisodiy natijalarga olib keldi. Tahlilchilarning fikriga kura, IA 2030 yilga borib, bank sokasini 1 trillion dollargacha tejab, banklarning samaradorligini oshishiga olib keladi.