Ўрта махсус таълим вазирлиги

2.Корхонанинг пул тушумлари ва фойдаси.
Ишлаб чиқариш жараёнида меҳнат унумининг ортиши ҳам моддий, ҳам мехнат сарфларини қисқартиради. Бозордаги нарх, бинобарин, талаб барқарор шароитда меҳнат унумдорлиги харажатларини пасайтириш орқали фойдани сусайтиради.
Олинадиган фойда корхона корпоратив манфаатини ифодалаганидан корхона иқтисодий фаолиятининг умумлашган кўрсаткичи ҳисобланади.
Фирма учун фойданинг икки жиҳати бор:
Биринчиси, фойда массаси, яъни унинг умумий миқдори.
Иккинчиси фойда меъёри яъни унинг нима эвазига олингани.
Фойдани максималлаштириш -унинг меъёри ва массасини оширишдир. Аммо фирма учун фойда меъёри муҳимроқ, чунки бу фирма фаолиятининг самарадорлигини таъминлайди. Фойда меъёри жамини фойдани (нормал фойда ва иқтисодий фойда) топиш учун қилинган умумий харажатларга бўлган ва фоизларда ифодаланган нисбатидир:
•Ф фН қ "—— _х 100
УХ Бунда:
Н - фойда меъёри, Ф - фойда миқдори УХ - умумий харажатлар. Фойда меъёри юқори бўлгани ҳолда унинг массаси кичик бўлиши ва аксинча у паст бўлгани ҳолда массаси катта бўлиши ҳам мумкин. Бу фирма фаолиятининг кўламига боғлиқ.
Фойда меъёри фирманинг жорий сарф харажатлари нақадар самарали натижа берганлигини кўрсатади. Бу меъёр қанчалик юқори бўлса, фирма ихтиёридаги ресурслар муқобил тарзда шунчалик яхши ишлатилган бўлади.
Бозор амалиётида нормал фойда савдо-сотиқ харажатларига киритилади. Бозор чакана нарх таркибига товарнинг улгуржи харид нархи, савдо-сотиқ харажати ва тижоратнинг нормал фойдаси ўз аксини топади.
Корхоналарнинг бозорга маҳсулот етказиб беришга бўлган лаёқатини аниқлаб берувчи муҳим омил сарф-харажатлар даражаси ҳисобланади. Ҳар қандай товарни ишлаб чиқариш иқтисодий ресурс сарфларини тақозо қилади, улар ҳам маълум нархга эга бўлади. Корхона бозорга таклиф қиладиган товар миқдори иқтисодий харажатлар (ресурс нархлари) даражасига, ресурслардан фойдаланиш самарадорлиги ва товарлар бозорида сотиладиган нархларга боғлиқ. Бу мавзуда биз сарф-харажатларнинг умумий табиати ва таркибига тўхталамиз ҳамда фойданинг ташкил топишини таҳлил қиламиз.
Шу билан бир қаторда, кишиларнинг ҳаёт кечириши ва турмуш даражасини аниқлаб берувчи даромадларнинг асосий тури бўлган иш ҳақини таҳлил қилиш муҳим аҳамият касб этади. Мавзуда иш ҳақининг иқтисодий табиати билан боғлиқ муаммолар ва унинг шакллари ҳамда бозор муносабатлари шароитида иш ҳақи даражасига таъсир кўрсатувчи омиллар кўриб чиқилади.