Ro`yxatga olindi: №

XV bob. KORPORATIV BIRLASHMALAR VA ULARDA
KORPORATIV BOSHQARUV MEXANIZMI
15.1. Korporativ birlashishlarning iqtisodiy mohiyati, bozor iqtisodiyoti
sharoitidagi ahamiyati va amalga oshirilishi
Korporativ birlashish va qo‘shib olishlar shuningdek, korporativ miqyosda
qayta tarkiblash bugungi kun korporativ moliyaviy munosabatlarning va korporativ
boshqaruvning tarkibiy qismiga aylanib ulgurdi. Bu borada har kuni butun dunyo
miqyosida qator bitimlar tuziladi va tuziladigan bitimlar asosida ikki kompaniya
yanada yirikroq kompaniyani tashkil etish maqsadida o‘zaro birlashadi. Bundan
tashqari, kompaniyalarning o‘zaro birlashishi bilan bir qatorda, birlashishga teskari
bo‘lgan   ajralib   chiqish   yoki   bo‘linish   amaliyotlari   ham   amalga   oshiriladi.
Kompaniyalarning bo‘linishi va ajralib chiqishidan ham asosiy  maqsad  foydani
maksimallashtirishga   qaratilishini   ta’kidlash   lozim.   Quyida   kompaniyalarning
o‘zaro   birlashishi,   qo‘shib   olish   jarayonlari   va   ularning   o‘ziga   xos   jihatlari
xususida atroflicha to‘xtalib o‘tamiz.
Korporativ   moliyaviy   taraqqiyotning   bugungi   bosqichida   har   qanday
korporativ tuzilma o‘z rivojlanish strategiyasini belgilashda o‘z tashkiliy tuzilmasi
doirasida   rivojlanish   yoki   boshqa   mustaqil   iqtisodiy   sub’ektlar   bilan   birlashish
orqali rivojlanishga  e’tibor  qaratadi.  Bunda  korporativ  moliyani boshqarishning
sub’ektlari   hisoblangan   moliyaviy   menejerlar   tomonidan   moliyaviy   rivojlanish
strategiyalaridan qaysi biri kompaniya uchun foydali ekanligini aniq hisob-kitoblar
asosida belgilab beradi.
Birlashish va qo‘shib olish bitimlari orqali yangi biznesni tashkil etishdan
asosiy   maqsad   sifatida   biznesga   qo‘shimcha   elementlarni   birlashtirish   va
integratsiyalash hisobiga kompaniyaning strategik ustunligini ta’minlashni keltirish
mumkin. Murakkab moliyaviy-iqtisodiy holatlarda birlashish va qo‘shib olishlar
kompaniyalar   uchun   yanada   ko‘proq   dolzarblik   kasb   etadi.   Moliyaviy   jihatdan
yuqori   salohiyatga   ega   kompaniyalar   bozorda   yanada   raqobatbardosh   bo‘lgan
kompaniyani   tashkil   etish   maqsadida   nisbatan   kuchsiz   bo‘lgan   kompaniyalarni
o‘ziga qo‘shib olishga harakat qiladi. Shuningdek, moliyaviy jihatdan o‘zaro teng
kuchga   ega   kompaniyalar   bozorda   o‘z   ulushini   ko‘paytirish   yoki   o‘z
samaradorligini   oshirish   maqsadida   o‘zaro   birlashadilar.   Keltirib   o‘tilayotgan
ustunlik   jihatlar   tufayli   qo‘shib   olinuvchi   kompaniyalar   ko‘p   hollarda   o‘zlarini
boshqa kompaniyalar xarid qilish usuli orqali qo‘shib olishga rozi bo‘ladi. Chunki,
ular   keskin   raqobat   muhitida   o‘zlarining   mustaqil   ravishda   jon   saqlab   qola
olishlariga   ko‘zlari   etmaydi.   Odatda,   ko‘pchilik   kompaniyalar   o‘rtasidagi
birlashish   va   qo‘shib   olishlarni   o‘zaro   sinonim   atamalar   va   butunlay   bir   xil
jarayonlar   sifatida   qabul   qiladi.   Aslida   esa   ushbu   ikki   atama   o‘rtasida   ma’lum
farqlar mavjud. “Qo‘shib olish” atamasi ba’zan birlashishning har qanday shakliga
nisbatan ham qo‘llaniladi. Buning o‘ziga xos xususiyatlari mavjud.
Bir   kompaniya   boshqa   bir   kompaniya   ustidan   nazorat   o‘rnatsa   va   o‘zini
ushbu kompaniyaning yangi xo‘jayini, deb e’lon qilsa, bu bitim qo‘shib olish deb

---