«RO’yxatga olindi» «tasdiqlandi» O’zbekiston Respublikasi

FAN DASTURI

Iqtisodiy taraqqiyotning umumiy asoslari

Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va uslubi. Iqtisodiyot tushunchasi va uning bosh masalasi. Iqtisodiyotning doimiy muammolari. Qadimgi Sharq va G’arb xalqlarida iqtisodiy g’oyalarning vujudga kelishi. Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanish jarayoni: merkantilizm, fiziokratlar, Angliya klassik iqtisodiy maktabi. Marksizm va marjinalizm. Hozirgi zamon iqtisodiyot nazariyasidagi asosiy oqimlar.

Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti. Iqtisodiy hodisa va jarayonlar. Moddiy va ma’naviy ne’matlarni ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste’mol qilish

jarayonidagi iqtisodiy munosabatlar. Iqtisodiy rag’batlantirish va iqtisodiy mexanizmlar.

Iqtisodiy qonunlar va kategoriyalar (ilmiy tushunchalar). Iqtisodiy qonunlar tizimi.

Iqtisodiy qonunlar va jarayonlarni ilmiy bilishning dialektik printsiplari. Iqtisodiy hodisalarni o’rganish usullari: ilmiy abstraktsiya, induktsiya va deduktsiya, empirik usul va farazlardan foydalanish. Mikro va makroiqtisodiy tahlil. Iqtisodiy tahlilda matematik, statistik va grafik usullardan foydalanish. Pozitiv va normativ usullar.

Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatidagi vazifalari va boshqa ijtimoiy va iqtisodiy fanlar bilan funktsional bog’liqligi. Iqtisodiyot nazariyasi - barcha iqtisodiy fanlarning uslubiy poydevori va davlat iqtisodiy siyosatning ilmiy asosi ekanligi. Hozirgi zamon iqtisodiy tafakkurning shakllanishida, O’zbekistonning ijtimoiy - iqtisodiy rivojlanish muammolarini bilishda iqtisodiyot nazariyasi fanining ahamiyati.

Sotsial – iqtisodiy ehtiyojlar. Sotsial - iqtisodiy ehtiyojlarning mazmuni. Individual, guruhiy va umumjamiyat ehtiyojlari. Ehtiyojlarni iqtisodiy taraqqiyot darajasiga va jamiyatning ichki tuzilishiga bog’liq bo’lishi. O’zbekistonda ehtiyojlarning xususiyatlari. Ehtiyojlarning tarkibi. Moddiy, sotsial – ma’naviy ehtiyojlar va mehnat ehtiyoji. Insonning sotsial maqomi va ehtiyoji. Ehtiyojlarning tabaqalanishi. Ehtiyojlarning cheksizligi. Ehtiyojlarning yuksalish qonuni. Ehtiyojlar transformatsiyasi, tarkibni yangilanishi, miqdoran o’sib borishi, ehtiyojlarni qondirish vositalari. Ehtiyoj va ishlab chiqarish. Cheklangan resurslar sharoitida cheksiz ehtiyojlarni qondirish muammosi. Ehtiyojlarning qondirilishining optimal darajasining tanlanishi, muqobil mahsulotlarni yaratilishi. Ehtiyojlarning qondirilish usullarining o’zgarishi. Ehtiyojlarni individual tarzda va birgalikda qondirilishi, ehtiyojlarni qondirilishi darajasi.

Iqtisodiy faoliyat va ishlab chiqarish. Iqtisodiy faoliyatning mazmuni va uning turlari. Xo’jalik yuritish usullari. Iqtisodiy faoliyatning differentsiatsiyasi va integratsiyasi. Ishlab chiqarish jarayonining iqtisodiy mazmuni va ijtimoiy shakllari. Ishlab chiqarish omillari, ularning biriktirish usullari va o’zaro ta’siri. Moddiy va nomoddiy ishlab chiqarishning o’zaro bog’liqligi. Ishlab chiqarishning I va II bo’linmalari, ularning iqtisodiy funktsiyasi (vazifasi). Ishlab chiqarishning umumiy va pirovard natijalari: jami ijtimoiy mahsulot, yalpi milliy mahsulot. Sof mahsulot. Mehnat unumdorligi va unga ta’sir qiluvchi omillar. Ishlab chiqarishning iqtisodiy samaradorligi. Vaqtni tejash qonuni. Mehnat taqsimoti va ishlab chiqarishning ixtisoslashuvi. Mehnat kooperatsiyasi, uning turlari va chuqurlashib borishi.

Iqtisodning integratsiya ko’lami, yagona iqtisodiy makon. Markaziy Osiyoda yagona iqtisodiy makonni yuzaga keltirish.

Tovar - pul munosabatlari bozor iqtisodiyoti shakllanishi va amal qilishning asosidir. Natural va tovar ishlab chiqarish ijtimoiy xo’jalikning shakllari ekanligi hamda ularning farqlari. Tovar ishlab chiqarishning vujudga kelish va rivojlanish sabablari. "Ne’mat", "tovar", "xizmat" tushunchalari.

Tovar va uning xususiyatlari. Tovarning nafliligi va ayirboshlanish qobiliyati (qiymati). Tovar ishlab chiqarishga sarflangan mehnat xarajatlari. Tovar nafliligini narxga ta’siri.

Tovar ishlab chiqarishga sarflangan mehnatni hisoblash. Individual va ijtimoiy mehnat sarflari. Mehnat unumdorligi va intensivligining tovar ishlab chiqarish bahosiga ta’siri.

Ishlab chiqarish narxi va bozor narxi. Tovar va xizmatlar qiymatini tushunishnig muqqobilligi. Tovar nafliligi nazariyasi, marjinalizm.

Pul tovar ayirboshlash va qiymat rivojilanishining mahsuli ekanligi. Pulning o’ziga xos xususiyatlari va asosiy vazifalari: sarf xarajatlar o’lchovi, muomala vositasi, jamg’arish vositasi. Pulning metalistik, nometalistik va miqdoriy nazariyalari.